د. شه‌عبان مزیری
بباوه‌ریا من هه‌ڤركیا ناڤبه‌را به‌له‌نگاز و ده‌وله‌مه‌ندا ڤه‌دگه‌رین ژبو ده‌ستپێكا پوانكرنا زه‌ڤی و ئاژه‌لی. لكومه‌لگه‌هێن مروڤاتیێن سه‌ره‌تایی هه‌می مروڤا هه‌می تشته‌ك هه‌بو و هویچ نه‌بو، ئانكو مروڤ یێ ئازاد بو د لێگه‌ریانا سه‌رچاوێن ژیانێ بێ سنور. هه‌ركه‌س دكاری بو لهه‌ر جهه‌كێ دلێ وی بخوازیت ئاكنجی بیت بێی بو كه‌سه‌ك دن ڤه‌گه‌ریت، دكاری بو زه‌ڤیا دلێ وی بخوازیت ژبو خوه بكه‌ت، مالا خوه باركه‌ت بو جهه‌ك دن. ئه‌ڤه‌ژی هه‌می ڤه‌دگه‌ریت بو وێ یه‌كێ كو پاوانكرن نه‌بو.
هه‌ر لگه‌ل پاوانكرنێ جودایا چینی په‌یدابو، وێ جودا بونێ هه‌ڤركی په‌یداكر لناڤبه‌را كه‌سێن بهێز و لاواز بتایبه‌ت ژ ئالیێ فیزیكیڤه. بپێشڤه‌چونا جڤاكێ پاوانخواز بونه ده‌وله‌مه‌ند. لڤێره بمن سێ چینێن كومه‌لگه‌هێ هاتنه پێش. یه‌كه‌مین چینا ده‌وله‌مه‌ندا كو پاوانخوازیا وان زۆر و زۆر پتر بو ژ پێتڤیا وان، ئه‌ڤ كه‌سه بمن لده‌ستپێكێ كه‌سێن بهێز بون فیزیكی و بوێ هێزا خوه‌یا كه‌ساتی كارین خوه لسه‌ر به‌شه‌ك جڤاكێ بسه‌پینن. چینا دویه‌مین ئه‌وبون ئه‌وێن هێزا وان ته‌نها به‌شی وێ یه‌كێ دكر كێم یان زۆر كو ژبو پێویستیا خوه كارین به‌شه‌ك زه‌ڤی و ئاژه‌لا پاوان بكه‌ن. چینا سێیه‌مین ئه‌و كه‌س بون یێن پر لاواز بون چی بهێزا فیزیكی یانژی بارێ ده‌رونی و ژبه‌ر یه‌ك ژڤان یان هه‌ردو ئه‌گه‌را نه‌كاریبون تشته‌ك ژخوه‌را بكه‌ن پاوان.
هه‌بونا چینه‌كا پر پاوانخواز و چینه‌كا بێ پاوان بو ده‌ستپێكا دوروست بونا كه‌سێن فه‌رمانده‌ر و فه‌رمانبه‌ر. بهاریكاریا فه‌رمانبه‌را فه‌رمانده‌را كاری ده‌تسهه‌لاتداریا خوه لسه‌ر چینا ناڤنجی ژی تا رادده‌كێ بسه‌پینه. كه‌سێن خوه‌دی زۆر پاوه‌ن هێدی هێدی دهاتن ناڤكرن بده‌وله‌ماند، سه‌رمایه‌دار. ببورینا سالان بو ده‌وله‌مه‌ندا هات سه‌لماندن كو تو نكاری هه‌رده‌م خوه‌دی هێزه‌ك فیزیكی باش بی، بپیربونێ را مروڤ لاواز دبیت ئه‌ڤه ژ لایه‌كی، ژ لایه‌ك دن مه‌رج نینه كه‌سه‌ك خوه‌دی هێزه‌ك فیزیكی باش بیت زاروكێن ویژی مینا وی بن هه‌روه‌سا كه‌سه‌ك لاواز بهێزا خوه‌یا فیزیك مه‌رج نینه زاروكێن وی وه‌ك وی لاواز بن. له‌وما ده‌وله‌مه‌ندا هه‌ولدا جڤاكێ رێكبخن بره‌نگه‌كی كو هێزا فیزیكا تاكه كه‌سی ئێدی رولێ وێ نه‌مینه، واته دابینكرنا پاشه‌رۆژا زاروكێن خوه و پاراستنا سه‌رمایێ خوه بده‌ستێ چینا هه‌را به‌له‌نگاز ل كومه‌لگه‌هێ.
بده‌رباس بونا سالا ده‌وله‌مه‌ندا دوزانی كو ئه‌ڤ شێوه‌ژی نكاره به‌رده‌وام بیت و گه‌فا به‌له‌نگازا لسه‌ر وان هه‌ر هه‌یه و هه‌ر ده‌مه‌‌كی دكاره بسه‌رێ وانڤه بته‌قه، مال مه‌زن و ده‌وله‌مه‌ندێن دوهی دكارن ببنه به‌له‌نگازێن ئه‌ڤرو و به‌له‌نگازێن دوهی دكارن ببنه مال مه‌زن و ده‌وله‌مه‌ندێن ئه‌ڤرو. ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ بباوه‌ریا من خودێ هاتن دوروستكرن. هه‌ر ده‌ستهه‌لاداریه‌كێ لجهه‌كی وه‌ك مودێل بو خوه چه‌ند خودێ دوروستكرن و برێكا ده‌روێشێن ئولی بونه نوینه‌رێن خودێ یا لده‌سهه‌لاتداریا خوه دا. دوروستكرنا هێزه‌كا نه‌دیار كو بكاره خه‌لكێ سزاده‌ت ده‌ما ملكه‌چی ده‌ستهه‌لادارێ ده‌وله‌مه‌ند نه‌بن، ڤێ یه‌كێ ره‌وشا چینا به‌له‌نگاز ئالوزتر لێكر. لڤێره بمن باش ئاشكرا دبیت كو رێخستنا جڤاكێ نه بژو هاریكاریا به‌له‌نگازایه وه‌ك گه‌له‌ك خه‌لك تێدگه‌هیت به‌لكو ته‌نها و تنها ژبو پاراستنا ده‌وله‌مه‌ندایه و سه‌رمایێ وان.
هه‌رچه‌ند سه‌رده‌م ده‌رباسدبون پێویستیا ده‌وله‌مه‌ندا پتر بنویكرنا شێوێ رێڤه‌به‌ریێ هه‌بو. لكومه‌لگه‌هێن پێشین لدویف زانینێن من یه‌ك خودێ نه‌بون به‌لكی چه‌ند خودێ بون، هه‌ر خودێ یه‌ك به‌رپرسێ كاره‌كی بو لێ هه‌می بهه‌ڤرا ل پشتا ده‌وله‌مه‌ندی بون. ده‌وله‌مه‌ندا زانین هه‌بونا چه‌ند خودێ یا و هه‌می بهه‌ڤرا ل پشتا ده‌وله‌مه‌ندی بن، لده‌ف خه‌لكێ وێ پرس په‌یدابن، یه‌كه‌مین پرس به‌لكو ، كانێ ژبوچی هه‌می خودێ یا هه‌مان هه‌لویست هه‌یه هه‌مبه‌ر ده‌ستهه‌لاداری و به‌له‌نگازی؟ بوچی كێماسی بو ده‌مه‌كێ كورت ژی بیت یه‌ك یان دو خوهدێ ژڤانا هه‌لویسته‌كێ جودا نابیت؟ بمن ئه‌ڤه ئه‌گه‌را سه‌ره‌كی بو كو خو‌داوه‌ندی ژ دیسێنترلیزمێ ( لا مه‌ركه‌زیه‌ت ) به‌ره‌ف سێنترالیزمێ ( مه‌ركه‌زیه‌تێ ) ڤه بچیت، شوینا گه‌له‌ك خودێ یا یه‌ك خوهدێ هه‌بیت ئه‌ڤ خودێ یێن دن هه‌ركه‌س كارێ خوه بكه بناڤێن جودا لدویف هه‌ر ئوله‌كی، به‌شه‌كی ناڤێ هاریكارێن خودێ لێكرن و بو نمونه ئولێن ئیبراهیمی ناڤێ فه‌رشتا لێ كرن. دیسان مه‌ره‌م وه‌ك هه‌یا روژا ئه‌ڤرو كه‌سانێن ئولی لژێر ناڤێن خودێ یێن جودا لپشتا ده‌ستهه‌لاتدارینه. شوینا چه‌ند خودێ یا بو یه‌ك خودێ و جڤاتا ویا وه‌زیرا.
ئه‌گه‌ر ئه‌م ته‌نها كه‌سێن ل هه‌رێما ئولێن ئیبراهیمی دژین پرسه‌ك ژخوه بكه‌ین، گه‌لو چما خودێ بخوه زه‌بور، ته‌ورات، ئنجیل یانژی قورئان وه‌ك په‌رتوكه‌ك نڤیسی به‌ری مرنا پێغه‌مبه‌رێن خوه نه دئینا خوار بو خه‌لكێ. ژبو خه‌لك نه كه‌فتبا گومانه لسه‌ر راستیا وان ژ ئالیه‌كیڤه و ژ ئالیه‌ك دنڤه ده‌وله‌مه‌ند و ده‌ستهه‌لاتدارا لدویف دلێ خوه ئه‌ڤ به‌رهه‌مێ خودایی شروڤه نه‌كربا. بو من لڤێره پشتراست تر دبیت كو ئول ته‌نها هاتینه ژبو پاراستنا ده‌وله‌مه‌ندا و كرێتكرنا به‌له‌نگازا.
بكورتی و بكوردی تشته‌ك دن هه‌ڤپشك لناڤبه‌را هه‌می ئه‌و ئولێن من ناسكرین، دبێژن به‌له‌نگاز خوه‌شتڤیێن خودێ نه، لێ چجارا نابێژن ده‌وله‌مه‌ند دوژمنێن خودێ نه؟
من دخواست ڤی بابه‌تی و بابه‌تێ په‌یمانا كومه‌لایه‌تی یا هوبس، لوك و روسو بهه‌ڤرا گرێده‌م لێ من دیت دێ درێژ بیت، لێ ئه‌زێ نڤیسینه‌ك تایبه‌ت لسه‌ر وان بنڤیسم.
05-04-2020
