كه‌سایه‌تێن وێران د دیمه‌نێ قه‌هره‌ماناندا هه‌لگرێ ڤایرۆسا تڕسێ نه
د هه‌می نه‌سه‌ركه‌ڤتنان و دیمه‌نگرتنێن كه‌سایه‌تی یا تاك و جڤاكێن پاتۆلۆجیكدا دڤێت ڕۆلێ ترسێ بهێته دیتن. ترس پاڵده‌رێ پێنگاڤێن به‌ر ب پاشڤه هاڤێتنێ یه، له‌وره شكاندنا ترسێ دگه‌ل خوه و به‌رهه‌نگاریا دگه‌ل وی تشتێ كو دبیته ئه‌گه‌رێ وی هه‌ستێ نه‌خوه‌ش، باشترین چاره‌سه‌ریا ڕوبه‌روبونا دگه‌ل ترسێ یه. یا ڕاست دیتنا كه‌سێ ته‌سلیمی ترسێ بۆیی ب چاڤه‌كێ ده‌روونناسی و جوداتره ژ وێ یا كو ب گشتی دهێته دیتن.
كه‌سێ تڕسۆنه‌ك ب چ جۆڕا هه‌دارا ترسێ ناكه‌ت و ژێ دڕه‌ڤیت، یان هه‌ر ته‌هدیده‌كا ببیته ئه‌گه‌را لڤینا ڤی هه‌ستێ نه‌خوه‌ش ئه‌و خوه ژێ دپارێزیت، ژبۆ كو توشی وی هه‌ستی نه‌هێت. هه‌لبه‌ت ب درێژیا ده‌مێ ئه‌ڤ ره‌وش د قالبێ هنده‌ك كاراكته‌راندا تێكه‌لی تڕسێ دبیته تایبه‌تمه‌ندیه‌ك و تابۆیه‌ك د سه‌رێ كه‌سێ تڕسۆنه‌كدا كو ب هیچ ڕه‌نگه‌كێ ڕازی نابیت وان كاراكته‌ران ده‌رباز بكه‌ت دا ژ ئه‌زمونێن هه‌ستێ تڕسێ ده‌رباز نه‌بیت، هه‌تا وان دپارێزیت و به‌رگریێ لێ دكه‌ت ژێر ناڤێ قه‌هره‌مانی و كرامه‌ت خازی. ب كورتی ئه‌و ژ هه‌ستێ تڕسێ زێده‌تری تڕسینا ژ ئاتافان دترسیت، له‌وره وژدانا خوه بن پێ دكه‌ت دا كۆ ئاتافێن كو هه‌ڤچه‌په‌رێن وینه ژ ئه‌گه‌را ترسا خوه بپارێزیت!
تاكێن جڤاكا ژ ڤێ میناكێ چێدبیت بگه‌هنه ئاستێن هنده‌ك هێزمه‌ندیان ژی، میناك ئه‌ندامه‌كێ هێزێن تایبه‌ت سه‌ر ب ده‌ستهه‌لاته‌كا پاوانكار یان دیكتاتۆر و تۆتالیته‌ر، یان دكاریت ببیته فه‌رمانده‌یه‌كێ مه‌زنێ له‌شكری یان سیاسی و د جلوبه‌رگ و قالبێن قه‌هره‌ماناندا ده‌ركه‌ڤیته به‌ر چاڤێ رایا گشتی و بهێته پێناسه‌كرن، لێ یا ڕاست وی ته‌ڤاهیا ته‌مه‌نێ خوه د ته‌سلیمیه‌ته‌كا ئێكجار یا لژێر بارێ ترسێ دا ده‌رباز كریه و هه‌ر سه‌ركه‌فتنه‌كا وی نه‌ژ جه‌ساره‌تێ به‌لكۆ ژ زێده‌تر ترسۆنه‌كی و كۆله‌تیا وییه. هه‌لبه‌ت ل ده‌مه‌كێ نه‌چاڤه‌ڕێ كریدا ئه‌ڤ كه‌سه ڕاستیا وی ده‌ردكه‌ڤیته مه‌یدانێ. حه‌تا ئه‌ڤ كاراكته‌ره دكاریت ببیته هونه‌رمه‌ند یان نڤێسكار یان هه‌تا چالاكڤانه‌كێ بناڤ، لێ هه‌كه تو د ناخێ ویدا لێ بكۆلی، دێ بینی ژ ئالیێ كه‌سایه‌تی و ڕه‌وشت و هه‌تا ل به‌رامبه‌ر نرخێن ژنێ ژی كه‌سه‌كێ سست و لاواز و دویری ڕه‌وشته، كو حه‌تا جه‌ساره‌تا ئاشكرا كرنا بوارێ خوه یێ خێزانی دڕایا گشتیدا ژی نینه.
چێدبیت چالاكڤانه‌ك بیت كۆ خوه‌ڕاگریا لهه‌مبه‌ر هه‌ڤال و هه‌ڤچه‌په‌رێن خوه ل ده‌راڤێن ته‌نگاسیاندا و هه‌تا دبیت ژ ده‌ربڕینا ل به‌رامبه‌ر تاوانێن كرین، كه‌سه‌كێ ب تمامی هلوه‌شیای و وێران بیت.
كه‌سێ تڕسۆنه‌ك ده‌مێ پشتا خوه ب هێزه‌كا مه‌ترسیدارڤه گرم دبینیت ڤه‌ده‌ر ژ دلۆڤانی و هه‌ستیاریان چ سنوران ناس ناكه‌ت و تا ئاستێ دڕنده‌ییێ دچیت، لێ پا ده‌مێ مه‌زڵوم بمینیت بڕه‌نگه‌كێ بالكێش و چاڤه‌ڕێنه‌كری وه‌ك شڤكێن جقله‌دارێن نازكێن بوهاری ژ هێرشا وی هه‌ستێ ترسا كو د سینگێ ویدا ب سالان نخاڤتی دێ ڕه‌جفیت، له‌وره مه گۆت چاڤێ دیتنا كه‌سێ ترسۆنه‌كێ “كه‌سایه‌تی” جوداتره. ئانكۆ ئالیێ كه‌سایه‌تی كۆ بۆ ڤی كه‌سی درست دبیت ژ ئه‌گه‌را وێ ترسێ نه‌ناسكری و سه‌خته‌یه و كه‌سایه‌تیا وی بخوه یا ڕاست نینه، ژبۆ كو وی هه‌مو كه‌سایه‌تیا خوه هه‌ست و خواست و زهنیه‌ت و ڤیانێن خوه لگۆری خوه‌پارێزیا ژ وی هه‌ستێ ترسێ ڤه‌هاندینه و ڕاستیا وی ڤه‌شارتی و نه‌دیاره و یا ئاشكرا ژی هه‌موو سه‌خته‌یه. ئانكۆ كه‌سێ تڕسۆنه‌ك به‌شا هه‌ری زۆڕینه‌یا كه‌سایه‌تیا خوه یا ڕاست وندا دكه‌ت و لگۆر كه‌سایه‌ته‌كا سه‌خته كو نه‌یا وی بخوه‌یه ڕفتارێ دكه‌ت، ل ڤێده‌رێ ژی نه‌چارین بێژین كه‌سێ ته‌سلیمی ترسێ بۆی دكاریت هه‌ر ڕه‌نگێ بێڕه‌وشتیێن ئه‌خلاقی ته‌جروبه بكه‌ت و حه‌تا ئاستێ نه‌مرۆڤانه‌ترین كریاران ژی بچیت لێ چ جارا نه‌شێت ده‌ربڕینێ ژ ئیراده و كرامه‌تێ بكه‌ت. لگۆری پێناسا ده‌رونناس “هامبۆرگ یولای” ڤان كه‌سان روخسه‌تا پێناسا خوه دگه‌ل خوه ژده‌ست داینه و ئه‌ڤه ئێكه ژ پێگه‌هێن بنگه‌هینێن نه‌ساخله‌میێن ده‌روونی.
زیگمۆند فرۆید ترس د سێ به‌شادا دابه‌ش كرینه:(1- ترسا لۆجیكی – تڕسا ناڕێكوپێ –تڕسا كه‌سایه‌تی)
ترسا لۆجیكی ژ مه‌ترسیه‌كا لۆجیكی دهێت كو لژێر كۆنترۆلا مرۆڤیدایه. ئه‌ڤ ره‌نگێ ترسێ هشمه‌ندانه و ژ مه‌ترسیه‌كا ڕاسته‌قینه چاڤكانیێ دگریت. میناك تڕسا ژ بلندیێ، ترسا ژ گیانه‌وه‌رێن دڕنده، ترسا ژ ئه‌لكتریكێ و هتد.. لێ ترسێن ناڕێكوپێك به‌رۆڤاژی وێ نه‌لۆجیكینه و كاراكته‌ر به‌رده‌وام ئه‌گه‌رێن ترسێ دتڕاشن و دبنه ئه‌گه‌را دویركه‌تنا ژ ڕاستیان، میناك تڕسا ژ ده‌نگێ بلند، ترسا ژ گیانه‌وه‌ره‌كێ بێ مه‌ترسی، ترسا ژ وێنه یان ناڤ، یان تاریاتی، رویدانێن سروشتی به‌ری قه‌ومینێ، یان بابه‌ته‌كێ گرێدای دۆگمایا ده‌رونی گرێدای زارۆكێ ده‌روونی و هتد… جۆری سێیه‌م ئانكۆ ترسا كه‌سایه‌تی زێده‌تر دیمه‌نه‌كێ گشتی و جڤاكی هه‌یه كو چاڤكانیا وێ ژ سه‌ركوتكاریه‌كا گشتییه كو مژارا مه یا به‌رباسه. چه‌ندی گڤاشتنێن هێزا سه‌ركوتكار لگۆری نه‌ریت و ڕێسایێن تایبه‌ت سنوردارتر بیت تاكێن وێ جڤاكێ زێده‌تر ژ ئاژۆیێن سروشتی یێن مرۆڤی دویر دكه‌ڤن، ئانكۆ ژ كه‌سایه‌ت یان ئه‌خلاقێ مرۆڤی و سرۆشتی دهێته دابڕین. هه‌تا داهێنان و ب ئیراده‌بون و سه‌ركه‌فتن ژبۆ وان دبیته تشته‌كێ یێكجار بیانی. لگۆری پیڤانێن زانستێ سایكۆلۆجی، ترس دیارده‌یه‌ك سروشتیه لێ تڕسۆنه‌ك توشبۆیێ ڤاڕێبۆیی یێ ڤێ دیاردێ و نه‌سروشتیه. له‌وره چاڤكانیا هه‌موو بێڕه‌وشتیان ترسه. بتایبه‌ت نمونه‌یا سێیه‌م ئه‌م دكارین د جڤاكا باشورێ كوردستانێدا ب ئاشكرا ببینین. پێخه‌مه‌ت تڕسا ژ برسیبونێ چاڤنه‌باری كرن و گه‌نده‌لی د ئابوریێ دا، پێخه‌مه‌ت تڕسا ژ بڕێنا موچه چاڤێ خوه ل سه‌ر هه‌ر تاوانه‌كێ و بێده‌رامه‌ته‌كێ داپۆشین، پێخه‌مه‌ت تڕسا ژ هه‌ژاریێ و ب هه‌ر بهایه‌كێ بۆیی گه‌ره‌نتی كرنا داهاتێ خوه حه‌تا ب كۆلده‌ریێ، پێخه‌مه‌ت تڕسا ژ ناڤێ هنده‌ك كه‌سێن ده‌ستهه‌لاتدار بڕه‌نگه‌كێ دویری وژدانێ ڕێز لوان گرتن، پێخه‌مه‌ت تڕسا ژ هنده‌ك په‌یڤێن ژ میناكا ئاسایش و پاراستنێ و لگۆر پیڤانێن وان مه‌شین و ده‌رڤه‌ی وژدانێ دژایه‌تی لهه‌مبه‌ر ڕه‌خنه‌گرییا ل وان، پێخه‌مه‌ت تڕسا ژ بێسه‌رۆشوین بونێ ب تمامی خوسپاردنا هه‌ر بێ دادیه‌كێ، پێخه‌مه‌ت تڕسا ژ گرتنێ چاڤ پۆشیا لسه‌ر هه‌ر تاوانه‌كێ، پێخه‌مه‌ت تڕسا ژ بازگه‌هان سنورداركرن و پێشێل كرنا ئازادی و ئارامیا خوه یا ده‌رونی، پێخه‌مه‌ت تڕسا ژ گۆتنا ڕاستیان ڕه‌ڤینا ژ ڕاستیان و پێنوسێ سه‌فسه‌تێ بكار ئینان، پێخه‌مه‌ت تڕسا ژ دیتنا كه‌سێ مافێ وی هاتی خارن چاڤ داپۆشین و خوه سپارتنا هه‌مبێزا بێ وژدانیێ، پێخه‌مه‌ت تڕسا ژ حزبێن سه‌رده‌ست سالوسی كرن بۆ وان و هێرش و زمانڕه‌شی به‌رامبه‌ر هه‌ركه‌سێ ناكۆك دگه‌ل وێ حزب یان ده‌ستهه‌لاتێ، پێخه‌مه‌ت تڕسا ژ به‌ڵاڤبونا هنده‌ك به‌لگه‌یێن ئه‌خلاقی و به‌لگه‌یێن تاوانێن گران خوه سپارتنا سیخوریێ و د كه‌سایه‌تیێن سه‌خته‌دا خوه قاڵبدان و د بیچمێ كه‌سێن خوه‌دی گیانێ به‌رپرسیاری و خه‌باتكارێ سڤیل یان كاراكته‌رێ هه‌ر كاره‌كێ دی یێ وژدانی دا ده‌ركه‌فتن ژبۆ جێبه‌جێكرنا هنده‌ك ئارمانجێن قڕێژ.
ئه‌ڤ تڕسه دانگا كه‌سێن نڤێسكار، هۆنه‌رمه‌ند، ڕۆژنامه‌ڤان و هه‌تا چالاكڤانێن ڕاسته‌قینه ژی دگریت. پڕانیا جاران چالاكڤان ژ ئه‌گه‌را تڕسێ نه‌چاری چاڤپۆشیێ لسه‌ر تاوانه‌كێ هه‌تا ده‌رحه‌قێ خوه بخوه‌دا ژی دبیت، یان چالاكڤان ژ ڕویێ تڕسێ هه‌ڤالێ خوه یێ بێ تاوان وه‌كه تاوانبار یان خایین و سیخور و مه‌ترسیدار دبینیت.
ڕك و كین و نه‌فره‌ت، ركه‌به‌ری و خوه‌په‌رێسی و چاڤنه‌بارى هه‌مو ژ ئەنجاما ترسێ ده‌ردكه‌ڤن.
ترس مێشك و كۆنسانترێ ته‌ڤلی هه‌ڤ دكه‌ت و سیسته‌مێ ئەسابان تێك دده‌ت و ژ كار دخيت و رێكا سه‌رخوه‌ڤه‌بونا مێشكی ئاسته‌نگ دكه‌ت و وێ نه‌چاری توندوتیژیێ دكه‌ت، له‌وره جڤاكا ترس لێ وه‌ره ئاڤاكرن باوری ژێ دهێته ستاندن و به‌ره‌به‌ره پاتۆلوژیك و نه‌ساخله‌م په‌روه‌رده دبیت و ده‌رڤه‌یی بكاربه‌ری و ته‌سلیمیه‌تێ زه‌حمه‌ته وه‌جه‌ك دی ژێ ده‌ربكه‌ڤیت.
پشتراست دكارم بێژم دناڤا جڤاكا مه‌دا هێز و ده‌ستهلات ب په‌روه‌ردا ترسێ رێڤه‌به‌ریا خوه دسه‌پینن، ئەشكه‌ره‌تر كو ده‌ستهلات د ده‌ستێ ترسۆنه‌كان دایه، ژبۆ كو تنێ كه‌سێ ته‌سلیمی تڕسێ بۆیی هه‌وڵا چاندن و سه‌پاندنا ترسێ ل ده‌ردۆرا خوه دده‌ت. چماكۆ چاندنا كاكلك و ناڤه‌رۆكا زهنیه‌تا وێ ژ زارۆكتيێ ژ جه‌هنه‌م و عه‌زابا وێ و ترسا ژ خه‌زه‌با خودێ بگره تا ژ ئه‌هريمان (ابليس) و عه‌زابا قه‌بری و جن و هه‌تا دگهیته ژ دايك و بابان و ژ هه‌ستێن خوه‌زايي، ژ مامۆسته‌يێن دبستانێ، ماموستا‌يێن ئۆلى، ژ ده‌ستهلاتێ و سه‌ركردێن وێ، تا حكومه‌ت و پۆلیس و ئاسایش و پاراستن و…هتد دهێته چاندن و به‌ره‌به‌ره په‌روه‌رده‌كرن و وێران كرنا جڤاكا ئافڕێنه‌ر و به‌رهه‌مدار و خوه‌دی ئیراده‌یا بهێز. له‌وره دهێته گۆتن: تڕس براێ مرنێ یه!
ل داویێ دیسا دێ ببیر ئینم كو ترس دیارده‌كا سروشتییه، لێ تڕسۆنه‌ك نه‌خۆشیه، له‌وره ده‌مێ هه‌ر ئۆبژه یان سوبژه‌یه‌كێ هه‌ستێ تڕسێ دگه‌ل مرۆڤی درست كر، بۆ ژناڤبرنا وێ دڤێت هێرشی سه‌ر وان بكه‌ی و لهه‌مبه‌ر وێ شه‌ڕی بكه‌ی ژبۆ كۆ ئه‌و سوبژه یان ئۆبژه لسه‌ر ته زاڵ نه‌بیت و به‌رۆڤاژی وێ تو حه‌ماسه‌تێ ل شوینا ترسێ بچینی و هه‌ستێ ته‌سلیمیه‌تا تڕسێ به‌ر ب حه‌ماسه‌تا به‌رخودانێ بده‌یه گۆهه‌ستن.
كازم شوكری(تاكۆر)
