د. شه‌عبان مزوری
ڤا نێزیكه ٣٣٠ سال ده‌رباس دبن لسه‌ر مه‌م و زینا ئه‌حمه‌دێ خانی، به‌ری ٤٠ سالان بو یه‌كه‌مین جار من خواند لێ دبه وه‌ك پرانیا خه‌لكی به‌شێ لژێر ناڤێ ده‌ردێ مه بالكێشترین به‌ش بو، چونكه بمن لڤی به‌شی فه‌لسه‌فا خانی و دونیابینیا وی بو گه‌لێ كوردا تێدا نیشان دده‌ت، ئالوزی و گرفتاریێن ڤێ نه‌ته‌وێ، ره‌وشا جڤاكی، ده‌رونێ تاكه كه‌سێ كورد و ژهه‌میێ بمن گرنگتر ساویلكی و نه‌زانیا رێبه‌رێن كورد بدرێژیا مێژویێ خسته سه‌ر به‌ركێ.
پرانیا لێكولینه‌رێن خوه ب كوردێن نه‌ته‌وی ناسكرین و ناسدكه‌ن زۆر لسه‌ر پرسا یه‌كبونا كوردا راوه‌ستیاینه لێ بمن كه‌س كویر نه‌چویه دناڤا ڤێ گرفتێدا، هه‌ول نه‌دایه ئه‌گه‌رێن ڤێ نه یه‌كبونێ شروڤه‌كه‌ت به‌لكو پرانیا ئه‌كادێمیێن كوردا سه‌ره‌ده‌ری لگه‌ل ڤێ پرسێ وه‌ك هه‌ر كورده‌ك نه خوانده‌ڤا كریه، ئانكو وه‌ك خوه‌زیه‌ك ته‌ماشه‌كریه، له‌وماژی تا رۆژا ئه‌ڤرو هه‌مان قاون بهیڤی و خوه‌زیا به‌رده‌وام دبیت. لڤێره ئه‌م ژبیر دكه‌ین یانژی بزانا بون ژبیرا خوه دبه‌ین كو ملله‌ته‌ك نینه یه‌كگرتی لسه‌ر یه‌ك پرس لهه‌می جیهانێ، هه‌مبه‌ر ڤێ یه‌كێ لناڤ هه‌می نه‌ته‌وێن گه‌هشتین داخوازێن خوه و زۆر جاران پتر ژ مافێن خوه زۆرینه‌ك هه‌بویه برێبه‌ریا كه‌سه‌كی كو هه‌ڤركێن خوه بخوه‌شی یانژی بزۆری ژبو به‌رژه‌وه‌ندیا گشتی خستینه ژێر ركێفێن خوه.
خانی پر ب زه‌لالی ئاشكرا كریه كو گرفتاری نه ژ كه‌سێن ئاسایی یه، به‌لكو نه‌بونا سه‌ركرده‌یه‌كێ هوشمه‌ند، به‌رپرس و خوه‌دی دونیابینیه‌ك نه‌ته‌وی بیت، رێبه‌ره‌ك خوه‌دی پلان بیت و سنورێن مالباتی و ناوچه‌گیری ده‌رباسكر بن، سه‌ركرده‌ك هێزا خوه د بهێزكرنا گه‌لێ خوه‌دا ببینیت نه‌ك بێ هێزكرنا گه‌لێ خوه و بهێزكرنا مالباتا خوه یانژی هوزا خوه‌دا ببینیت. لڤێره بێ دو دلانه ئه‌س دبینم مالوێرانیا گه‌لێ كورد په‌یدا نه‌كرنا رێبه‌ره‌ك ژیر و ژێهاتی لناڤ خوه‌دا. گه‌لێ كورد پێویسته ژ خه‌و هشیار بیت و ده‌ست ژ خه‌ونا به‌رده‌ت، دانپێدانێ بره‌وشا خوه بكه‌ت، لسه‌ر مێژویا خوه بهزره‌ك ره‌خنه‌گری راوه‌ستیت، خالێن خوه‌یێن لاواز بناڤكه‌ت و لسه‌ر بهێزكرنا وان كاركه‌ت.
گه‌لێ كورد بمن ناگه‌هیت ئارمانجێن خوه ئه‌گه‌ر نه‌زانیت كو ئازادی و خوه‌شگوزه‌رانی نه واته تو بهیڤیا وێ یه‌كێ بژی كو تو خوه‌دانێ خوه بگهوری بخوه‌دانه‌ك دی بهیڤیا وێ یه‌كێ كو به‌لكی رۆژه‌كێ خوه‌دانه‌ك دلوڤان لته ده‌ركه‌ڤیت. بوهایێ هه‌ر مروڤه‌كی ئه‌وه یێ مروڤ بو خوه ددانیت له‌وما كه‌سێن ئازاد نایێن كرین و فروتن و به‌روڤاژی ڤێ یه‌كێ كرین و فروتن ب كویلا تێ كرن.
گه‌لێ كورد بدرێژیا مێژویا خوه تا رۆژا ئه‌ڤرو بملیونا قوربانی دانه، نفش بو نفشی چه‌ندین جاران سه‌رهه‌لدانه، به‌رخوه‌دان كرینه، لێ موخابن نه ته‌نها بێ سه‌رئه‌نجام بوینه به‌لكو ژهه‌می ئالیه‌كیڤه وێرانیێن پتر بسه‌ردا هاتینه. سه‌ره‌رای ڤان وێرانیا دێ بینی گه‌لێ چیروك، چیڤانوك و ئه‌فسانه لسه‌ر وان كه‌سێن رێبه‌راتیا وی كرین دوروست كرینه، ئه‌م كارێن خوه تا رۆژا ئه‌ڤرو ؛سه‌ر بنگه‌هێ ره‌نج و ماندی بونێ دنرخینین. بمن ئه‌ڤه ئه‌گه‌را هه‌را سه‌ره‌كیا نه وه‌رگرتنا په‌ندایه ژ سه‌ربورا. ئه‌م دڤێت كارێن خوه ژ ئه‌ڤرو پێشدا نه بره‌نج و ماندیبونێ بنرخینین به‌لكو بسه‌رئه‌نجاما، چونكه هه‌ر كاره‌ك به‌ری ده‌ستپێبێته كرن دڤێت ئارمانجا خوه هه‌بیت، ژبو ڤێ یه‌كێ كه‌سێ رێبه‌ر تیئوریه‌ك پێشكێش لایه‌نگرێن خوه دكه‌ت، پاشان پلانێ خستنا كاری یا وێ تیئوریێ زه‌لال دكه‌ت و ده‌مێ پێویست بو ده‌ستنیشان دكه‌ت، له‌وما ده‌رڤه‌ی هه‌می نیازپاكیه‌كێ ئه‌گه‌ر كار نه‌گه‌هیت ئارمانجێن هاتینه دیاركرن، زیانا و تێچوی زۆرتر بن ژ پێشبینیا یانژی ده‌مێ ده‌ستنیشان كری درێژتر لێبێت ژ ده‌مێ چاڤه‌رێكری، دڤێت ده‌سته‌كا هه‌لگرا ڤێ تیئوریا ب رێبه‌رێ وێڤه ده‌ستبه‌رداری رێبه‌راتیا خوه ببن، ئه‌گه‌ر نه دڤێت گه‌ل وان دویربێخیت. پێچه‌وانه‌ی هه‌می گه‌لێن سه‌ركه‌فتی ئه‌م كورد ل بوهانا دگه‌رین ژبو شكه‌ستنا رێبه‌رێن خوه لڤێره بتایبه‌تی كه‌سێن نوینه‌رێن ئولا ( زه‌لامێن ئولی ) و كه‌سێن خوه ره‌وشه‌نبیر دبینن. له‌وما هه‌ر زه‌لامه‌كێ ئولی بوهانا بو كه‌سه‌ك شكه‌ستخوار ببینه ئه‌و كه‌س بێ ئوله و هه‌ركه‌سێ خوه ره‌وشه‌نبیر ببینه و بوهانا بو شكه‌ستخوارا په‌یداكه، ئه‌و خوێریترین كه‌سن دمێژویا مروڤاتیێ دا.
خانی زۆر راشكاوانه نڤیسیه ئه‌م بێ رێبه‌ر بوین تا سه‌رده‌ما وی، ئه‌ز پشتی ٣٣٠ سالان دبینم هه‌مان گرفتاری مه هه‌یه. مه سه‌ركرده‌ك سته‌مكار نه‌بویه شه‌ر كربیت ژبو بسته‌مكاریا خوه نه‌ته‌وا كورد بكه‌ت یه‌ك، د هه‌مان ده‌مدا مه‌ر سه‌ركرده‌ك كورد نه‌بویه كو بژیری و دلوڤانیا خوه شیابه گه‌لێ كورد لخوه كومكه‌ت. هه‌می سه‌ركردێن مه شه‌رێ یه‌ك كرینه ژبو بهێزكرنا خوه، مالبات و هوزا خوه. وه‌ك نمونه بیسمارك بژیری و هێزا خوه ئه‌لمانیا كره یه‌ك وه‌لات و ژ پارچه‌بونێ رزگاركر، ابو به‌كر سه‌دیق جانشینێ یه‌كه‌مێ په‌یامبه‌رێ ئیسلامێ موحه‌ممه‌د كو پشتی مرنا وی هنده‌ك كه‌س لژێر ناڤێ خه‌وارج و هنده‌ك لژێر ناڤێ هه‌ڤالێن ردده هه‌ولدان لژێر ركێفا ده‌ستهه‌لاتداریا قوره‌یشیا ده‌ركه‌ڤن بهێزا شیری ئانكو زۆرێ ملكه‌چی ده‌ستهه‌لاتداریا خوه كرن و بوی ره‌نگی نه پارچه‌بونا عه‌ره‌بێن گه‌راڤا عه‌ره‌بی پاراست و سه‌ر ئه‌نجام پشتی ٢٠٠ سالا به‌شه‌ك ژ مه‌زن ژ دونیایێ خستنه ژێر ده‌ستهه‌لاتداریا خوه بو ده‌مه‌ك درێژ.
سه‌رئه‌نجاما شه‌رێ جیهانیێ یه‌كێ كوردستان ژ دو پارچا بو چوار پارچه، لێ ده‌وله‌تسه‌رێ رێكخستن، سه‌روك و رێبه‌رێن كوردا هه‌ر پارچه‌ك ئه‌ڤرو بویه چل پارچه ئه‌گه‌ر نه پتر؟
بكورتی و بكوردی ئه‌گه‌ر مال یا برێبه‌ر به، رێنجبه‌رو روینه و بخو، ئه‌گه‌ر مالا بێ رێبه‌ر به، چه‌ندی رێنجبه‌ر بكه‌ت تێر ناخوت؟
