گورەی ڤەگێڕانێن پڕانیا روژھەلاتناس و مێژونڤیسا، پشتی جەنگێ ھەرە ناڤدار یێ قادسیێ – ٦٣٦- و سەرکەڤتنا مسلمانا ب سەر لەشکەرێن قڕالگەھا فارسیدا، تا سالا ٦٤٢ ،اسلامەتیێ ھەمو کوردستان ڤەگرت و پڕانیا گەلێ کورد و کێمایەتیێن دن ببون مسلمان/١
ئەڤە ١٣٧٨سالە، گەلێ کورد، وەک گەلێن دن یێن دەڤەرێ، کەتیە ژێر پروسێسا ڕیشەدارکرن و دورھێلکرنا اسلامێ، تا ڕادەیەکی، کو ئەڤ ئاینە، بویە بنگەھێ سایکولوجیا جەماوەرێ کوردستانێ، و لاپەڕێ ھەرە گرنگ و پیروز یێ ناسنامەیا وی یا گشتی پێکئانیە. ئەڤی لاپەڕی،ب توندی، ناسنامەیا وی ب ناسنامەیا تەڤ گەلێن مسلمانڤە گرێدایە، بویە بەشەک ل پروسێسا گلوبالیزمەکا گشتگیر ، یا ئاینی – تیولوگی .ئەڤ ناسنامە زمانێ عەرەبی ژی، دەمەکێ درێژ و تانھەژی، ب پیروز و بلند دبینیت . ھەلبەت ، ھەر ئاوایەکێ ھەبونا گروپان، ژ مالباتێ تا نەتەوە و ئاینان، ل سەر کیستێ ئازادیا تاکێ جڤاکییە، پێخەمەتی پاراستنا خو،نەچارە ملێ خو بو ھەر ئەگەرەکێ کەچبکەت. وی دەمێ ھەرە درێژ، کو نەتەوە ( وەک تێگەھەک سیاسی ) نەبون، تاکێ جڤاکی د بازنێ « امة» اسلامێدا بەرزەببو . اسلام بنگەھا ھەر ئاوایێ ژیانێ بو، تەنانەت دەما ھەڤدژی دناڤبەرا زمان و گەل و نەتەوە و وەلاتێ وی و ئاینێ ویدە پەیدادبە، بێی ھزرکرن، ئاین دھەلبژێرە، چونکو ئاین گوتارا پاش مرنێیە، لەوما یێ رەھایە، لێ زمان و وەلات و گەلێن وی دگرنگ نینن ،درێژەیینە، یێ ل ناڤچونێنە .
ھەمو ئاینەک ھەلگرێ پەیاما خوەشکاندن و خوە ژبیرکرنێیە ، پەیاما خوە بدەستڤەبەردانا تاکێ جڤاکیە بو خودایێ خو، ئەوژی ب رێیا خو بدەستڤەبەردانێ بو دەزگا و رێورەسمێن ئاینی و تاقم و گروپێن مروڤا و کەسێ بەرامبەر. «مروڤ پێخەمەتی یێ بەرامبەر خو،یێ ھەی/٢»تا رادەیەکێ ، نە ھێلا پەیڤا ( تاک – فرد ) وەک رامان، پەیداببیت،.ھەر تشت پێخەمەتی ئاینی، گەلێ مسلمان، ھوزێ، مالباتێ، بابێ. ژبلی چێروکێن ئەفسانەیی یێن پێکدادانێن لەشکەرێ ئاینی و لەشکەرێ بێ ئاینان، چیروکێن پێکدادانێن ئەڤسانیی یێن لوکال، چیروکێن بابکالک و ھوز و عەشیران، تو چێروکێن دن نەبون، ھەر تشت دکاری بابەتێ چێروکێن ویبن، تەنێ خوە ب خوە نەدکرە بابەت، ئەو پێخەمەتی ڕەڤدێ و ڤەگێڕانا مێژویا وێ یێ ھەی .
تاکێ جڤاکی نە ب تەنێ کولەیێ خودایێ خوە بو ، بەلکو بەرامبەر رێڤەبەرێن خوەژی ، دیسا یان کولەبو، یان ژی پاشبەندبو( رعیة) کو ئەڤەژی نیڤ کولەبون . خودای پەیوەندیا د ناڤبەرا خوە و کولەیێن خوە دەستنیشانکریە(( وما خلقت الجن والأنس الا ليعبدون ))٣.
یەکاتی بو خودای ب تەنێ یە((هو الله الواحد القهار ….))٤ و دابەشنابە.
چەند جارا د قورئانێدا پەیڤا (فرد) و ( فرادی) بو مروڤا ھاتیە، لێ ب رامانا بیولوجی و وەک رێزکرنا مروڤان، وەک نەمرە، پێخەمەتی ژێپرسینێ ژ گونەھێن وان, پشتی مرنێ ،یان وەک ھەلگرێ بەرپرسیاریەتیێ بەرامبەر جڤاکی، تەنێ بو لێپرسینا ل ھەردو جیھانادا، مروڤ وەک تاک دھاتە گازیکرن . پەیڤا تاک دقورئانێدا ، وەک مروڤەک خودان مافێ سیاسی و سەربخو ھزربکەت و کارتێکەرێ سیاسبیت، نینە، ھەر تم تاک خوە دجڤاکیدە بەرزەدکە، دیسا ل بەرامبەر دەولەتێ ژی دەمانگرە. ژدەرڤەی بازنێن ئاسنین، یێن جڤاکی و دەقێن ئاینی، نکاریت سەرخوەبونا خو ئەنجامبدەت، ئەرکێن وی بەرامبەر دەولەتێ و گروپا ھەنە، لێ ژبلی پارازتنا گیانێ وی، مافێن وی تونەنە، دەبێ کوپیێ ھەرکەسەکی بیت.
گوتارا تەڤ مزگەفت و مال و کولان و دەزگا بو مروڤا ئەو بو: تو چنینی، تو پێشیی،ما تو کوڕێ کێی؟.
ھزرا تاکایەتیخاز، کو بنگەھ و سەنتەرێ سیستەما دیموکراتیک و سەردەمە، ب دەرچون ژ رەڤدێ(( رێیا باب و باپیرا)) و خوپەرستنێ تاوانباردکەن.
ئاین و سیستەما فەودال ، دیسا سیستەمێن مێژویی، کو ل سەر پەیوەندیێن خوینێ پێکدھێن، ((وەک سیستەما عەشیرەتگەریا کوردستانێ)) ، ھەڤبەندیەکا ھزری و بەرژەوەندی، یا خورت، وان بھەڤڕا گرێددە.دکارین بێژین: سەرەرای کو ئاین ژ ئالیێ تیئوریڤە، خو ب نێڤ نەتەوەیی( اممي ) ددەت ناسین، لێ ، دیسا ئەو دەربڕێ ھزری یێ ڤان جورە سیستەمێن فەودال و مالبات پەرێسە؛ چونکو ئیسلام بخوژی د سیستەمەکا باب سالاری و ھۆزپەرێسدا سەرھەلدایە، و تا نھەژی دپارێزی؛ لەوما ھۆز و بنەمالان ژی، ھەرتم خاستیە ئەڤ بازنێن ھەڤگرتنێ نەشکێن، و ئەگەر پێدڤی بو،ل بەرخودانێ ژی دژی ھەرەشەیێن ژ ناڤچونێ بکەن. ھەر ئەو ئەقل و سیستەم بون، بونە رێگر ل پێشیا یەکبونا گەلێ عەرەب، د دەولەتەک مەزندا، وێ بو گەلێ کوردژی رێگریێ پێکبینن. ھەر ژ ڤی سەدەمیە ژی،دەستھەلاتێ باشورێ کوردستانێ، پاراستن وخورتکرنا ھوز و بنەمال و پەیوەندیێن جڤاکی، یێن کەڤن، کریە سیاسەتا خو یا بنگەھی؛ تەنانەت د دامەزراندن و رێڤەبرنا مۆدێرنترین دەزگایێن سڤیل ، وەک حزب و ساندیکا و دەزگەھێن رێڤەبرنێدە. ئەڤەژی دێ بیتە سەدەمێ ھەڤدژیەکا خورت د ناڤبەرا کەڤن و نویدا، د ھوندرێ ڤان دەزگەھا بخودا. ئەڤ دەزگاھە بو دەمەکێ درێژ ب ڤی رەنگی نامینن . چاوا داعش نکاریت بابكالكاتيیا(( fundamentalism))اسلامێ و گلوبالیزما سەردەم، بکەتە دوالیزمەکا سەرکەفتی، ب وی رەنگی سیاسەتا پاشدابرنا بنواشێ پەیوەندیێن جڤاکی، یا ھڤدژە دگەل تەڤنێ خورت یێ دەزگەھ و ئامیرەیێن میدیایێ، د بازارێ سەرمایەداریا جیھانیدا، سەرناگریت .
ئەگەر چاکسازی نە ھێنە ئەنجامدان، ئەگەرێن ژێکترازانێن جڤاکی یێن تویژ ھەنە. بێی زەلالکرن و ب یاساکرنا فەلسەفا سیاسی یادەسھەلاتێ ھەرێمێ ، ب ئاوایەکی، کو ئاین و دەستھەلات ژ ھەڤ جوداببن و ب ھەما چاڤ و رێز و ئاست، سەرەدەری دگەل ھەمو ئاینا بھێتە کرن، چاکسازی ل ھەرێمێ نا ھێتە ئەنجامدان.
ابراھیم سپینداری
٢٦-١٠-٢٠٢٠
بەرلین
