چاوا ھۆزێن دورگەھا عەرەبی دوو ژ مەزنترین قڕالگەھێن مێژویێ شکاندن ؟ ابراھیم سپینداری ژ سیمایێن ھەری زال یێ سەردەمێن پێش رەوشەنگەری و سەردەستیا ئەقلی، دیاردەیا ھەری خورت یا پیروزیێ بو ، تەنانەت ھەکە تەیمورلەنگژی بیت، دیسا خاندنەک ژدەرڤەی سنورێن ئەقلی بو سەرکەڤتن و شکەستنێن خو دکر ئەڤسانە و چیڤانوک ئامرازێن ھەری خورت یێن خاندن و وڤەکرنا سروشت و جڤاکا بون . دەما ھوزەک،گەلەک، قڕالگەیەک، ئاینەک، ل بەرامبەر یێن دن بسەردکەڤت، چونکو خوە پیروز دزانی و یێن دن ھەمو پیس دزانین، یان خوە بھەموڤە دسەپاند و شوپێن یێ کەڤن ب یەکجار ژناڤدبرن ، رەوایەتیا وی بو ژیانێ نەدھێلا،یان ژی وەک مریەکێ نەڤەشارتی، ل دەھمانێن ژیانێدا دھێلا . سەرمایێ ھێزا شکەستی، د ھەمو بیاڤادا، تەنانەت ئاین و کلتورێ وی، د یێ سەرکەڤتیرە دما، وەک تەلیسمەکێ ،دستایێ خوە دادنا ، نە دھێلا ھیچ شوپێن قوناغێن جاران تێدە خویابکە. زمانێ قوناغا شكەستنخواری دھات بڕین، تەنێ زمانێ خوەیێ سەرکەڤتنێ دبو زمانێ گەل. نھەژی ، تا رادەیەکێ ئەڤ یاسایە کاردکە، لێ جاران تەنێ ب شمشێر و خوینرشتن و بەربەریەتەک دژوار، نھە ب ھن میکانیزمێن سەردەم. سەرمایەداری و لیبرالیزم، ب رێیا ھێزا کەرەستەیێن ژیانێ و زانستی و بەرھەمئانینا نوچەی ((معلومة)) و ھێزا لەشکەری، بویە زمانێ ھەری بھێز، تەنانەت مالباتێن ئولدارژی نکارن خوە جودابکەن. تەنێ سەرکەڤتی دزانە، تەنێ ئەو دکارە ببە ئافرێنەرێ زانینێ، زانین ژی ھێزە. دەما ئیسلام ب ھێزا لەشکەری بسەرکەڤتی، عراق و شام و ایران گرتین و ساسانی بداویئانین، اسلام دەمەکێ درێژ ، وەک ئاین و سیاسەت، کاری ببە کاراکتەرێ مێژویی یێ ھەری پێش و خورت.ل دەستپێکا سەردەمێ عەباسیا، بێی ھیچ لایەنەک رەخنەگر و چاڤدێر ، دەست بنڤیسینا مێژویا قوناغێن پێش و پاشا اسلامێ کر . نە تەنێ چاڤدێر ژ دەرڤەی اسلامێ نەبون، بەلکو ھەکە د ھوندردا دەنگێ ئەقلی بھیزتبا، یەکسەر تەپەسەرکر،.چەندەھا زانا یێن ئاینی و فەلسەفی و دبیاڤێ چاند و ھونەریدا ، ھن کوشتن، ھن تەپەسەر و پێشەمانکرن. اسلاما سەرکەڤتی مێژویا خوە ب زمانەک پیروز نڤیساند، تا خوە بخەملینە، ب ھەمو شیانێن خوە، قوناغا بەری خوە، دژێن خوە یێن کەڤن ، ب رەشی وێنەدکرن.ھەمو مێژویا مسلمانا، نەمازە یا سەردەمێ پێغەمبەری و ھەر چار پاشگرێن وی یێن شاشینەناس( الراشدین) ب پێنڤیسێ زێڕین و پیروز نڤیساند. مێژویەک ژدەرڤەی مێژویێ: ھەرتم دروست، ھەرتم سەرکەڤتی، ھەرتم ژێر عەڤرێن پیروز و ب پالپشتیا خودای و فریشتەیان . چونکو مێژویا اسلامێ مێژویا جەنگ و شەڕ و پێکدادانێن مەزنە، دیسا نڤیسەرێ مسلمان نەچارە ، ب زمانێ پیروزکرنێ ، جەنگ و سەرکەڤتن و پویڕە و دەستکەڤتان بینە زمان، نەخو نکارە ب پیروزیژی بنڤیسە . سەرکەڤتنا مسلمانا ب سەر ھەردو قڕا لگەھێن مە ئانین زمان، لجەم مسلمانا، ئێکە ژ کارێن خودایی( معجزة). چاوا دورگەھێ عەرەبی ب تەنێ کاری ڤی کارێ ھندە مەزن ئەنجامبدە، ھەکە خودا ل پشت نەبە !؟ ل ڤێ خالێ دراوەستن و ب یەک پەیڤ ناھێنە سەر وێ رەوشێ و وان سەدەمان، یێن اسلام بسەرئێخستی، ئەڤەژی خازتەکا ڤێ گوتارێ یە. ھەکە ئەم مێژویا پەیوەندیێن ھەردو قڕالگەھێن مە ناڤێن وان ئانی، مێزەبکەین، دێ بو مە خویابیت، کو مێژویا شەڕ و جەنگێن درێژە، ژ سەدەما بیاڤێ ھەری مەزن یێ ھەردو قڕالگەھا و سنورێ پڕ درێژ دناڤبەرا واندە، ب ناڤبڕێن ئاشتیەکا لەیزوک ھاتیە خەملاند، لێ یێ ژ ھەمویان گرنگتر، دو ، ژدرێژترین و وێرانکەرترین جەنگێن وی سەردەمی دھێنەژمارتن، کو دگەل ھن سەدەمێن دن، داوی بھەردو قڕالگەھا ئانی، ئەڤە بون .یا یەکێ (٥١٢ز-٥٩١ز) درێژکر، بیاڤێ وێ ھەمو ئەڤ ھەرێمە گرتن: قەوقاز،عراق(بلاد مابین النھرین)،کوردستان،سوریا، باکورێ ئیرانێ، یەمەن . جەنگێ دویێ و یێ بڕبڕشکێن(٦٠٢ز-٦٢٨ز)درێژکر. ئەڤی جەنگی ژی ب ئاوایەکێ دژوارتر، تەڤایا ڤان دەڤرا و ھن دەڤەرێن دنژی گرتن. ژبلی کولەتیکرنا بڕەڤدە (الاستعباد الجماعي) و بێخودێکرنا ھزارەھا زاروکان ، ھەر ئێک ژڤان جەنگا، ب سەدان ھزار کوشتی کەتن قادان ، گوشتێ ڤان کوشتیان بو نانێ ھوش و بالندەیان، ئەڤەژی بو ئەگەرا ئافاتێن کوژەک و ڤەگر، ژ ھەمویان گرنگتر دگوتێ (طاعونا جیستینیان) کو ناڤێ قڕالێ وی سەردەمی یێ قڕالگەھا بیزەنطی بو، ئەو بخوە توشبو، لێ رزگار بو. ڤێ طاعونێ ل سالا ٥٤١ز دەستپێکر، تا سالا ٧٥٠ز درێژکر.گوریێن ڤێ ئافاتێ ٢٥-٥٠ ملیون کەس دھێنە مەزەندەکرن ، ئەڤەژی رێژەیەکا مەزن بو ل وی سەردەمی. ل سەدەما بزاڤا بازرگانی یا دەریایێ، ئەڤێ ئێشێ تەڤ کنارێن دەریا سپی و دەریا ھندێ و فارسی گرتن. چونکو مەککە و مەدینە و باژێرک و ھوزێن وێ د دورە دەستبون، و ژبو خوپارازتنێ بازرگانیا خوە دگەل جیھانا دەردورا دابەزاند، د ئەنجامدا ھەژاریەکا خورت ل دورگەھا عەرەبا ڤەگرت، دەولەمەندێن وان، بێ وژدانانە، پارێ خوە بو کولەکرنا و چەوساندنا ھەژارێن خوە بکارئانی، ژیان ل تەڤ بیاڤێ قڕالگەھێ، دگەلدا مەککە و مەدینە، تا ڕادەیەکی تراجیدی یێ قورس بو، مروڤ تا رادەیەکی بێ بھا و بێ ھیڤی بو، کو ھزرا خو د ڕاستیا بنواشێ پیروزیێن خوەدابکەت، ب گومانبکەڤە. باوەریا وان ب شیانا خودایێن وان لاوازبو، کو بکارن وان بپارێزن . درەوشەک ب ڤی رەنگیدە، ھەردو قەڕالگە، ژ ئالیێ ئابوری و لەشکریڤە، داڕمابون، نەدکارین خەلکێ خوە بو جەنگی بدروستایی رێکبخەن، کونترول سەر گەلێن خوە نەمابو. دورگەھا عەرەبان تا ڕادەیەکێ باش خوە پارازت، لێ دەرئەنجامێن ئابوری یێن سەخت، یێن جەنگ و طاعونا، تەنگ ژھەژارێن وان ژی گڤاشت. چونکو اسلام د قوناغەکا مێژویی پێشکەفتی تر ژ یا جویاتی و فەلاتیێ ھات ، ژ ھەمو ئالیانڤە پێشکەڤتیتر بو ژ ئاینێن پێش خوە، ب زمانەک پێشکەڤتیتر سەرەدەری دگەل پرسگرێکا چینێن جڤاکی کر. د وان دەراڤادا کولەتی( عبودیة ) تابو نەکر ، لێ ( ب رێیا کەففارە)تەنگێن وێ سوسترکرن، و ژئالیێ خودایڤە پتر ژجاران، یەکسان کرن، و زەکات، وەک ستوینەک ئاینی ھاتە سەپاندن، زەکاتێ روناھیا اسلامێ دچاڤێن مروڤێن ھەژاردە خورتکر. د ڤان کاودانێن قورسدا، بڤی رەنگی، ئیسلام بو سەنتەرێ ھیڤیێن مروڤێن ھەژار.ب رێیا بازرگانیێ و ب پالپشتیا وەرەقەیی و خەدیجێ، ھایێ وی ل دونیایێ ھەبویە، کاری ڤان کاودانێن سەخت بکاربینیت ، پشتی دوانزدە سالا، اسلامێ بکەتە ھێز ، پاش دو سالێن دن، تەڤایا سەنتەرێن جەزیرێ یێن گرنگ بگریت. ل سەردەمێ عومەرێ کوڕێ خەطاب، کو کەسایەتیەکێ خورت یێ دەولەتداریێ بو، کاری سالا (( ٦٥١ز)) داویێ ب قڕالگەھا ساسانی بینیت، وقڕالگەھا بیزەنطی ژی بێ باندوربکەت . سالا (( ١٤٥٣ز)) قڕالگەھا بیزەنتی ژی، ل سەر دەستێ حەفتەمین قڕالێ ئوسمانی «محمد الفاتح،»بداویھات. ب ڤی ڕەنگی، ل سەر دەستێ مالباتا ئوسمانی,کو (( کەدا وان نە پێخەمەتی ئیسلامێ بو )) بیاڤێ جوگرافی یێ دەولەتا اسلامی گەھشتە گوپیتکا بەرناس .ب ڤی رەنگی قڕالگەھا اسلامی ل سەر ھەستیکێن ھەردو قەڕالگەھێن کەڤن و مێژوویێ( ساسانی و بیزەنتی ) ھاتە دامەزراندن. نھەژی دەما بەرسڤا ئولدارێ مسلمان ددەی، راستیێن مە گوتین بو پشتراستدکەی، دێ بێژیت: خودای ب وێ رەوشا تە پەخشکری رێ بو ئیسلامێ خوەشدکر. دەما دبێژی کێ رێ بو ھولاکوی و جەنگیزخان و ئەسکەندەرێ مەزن و ھێتلەر و ئەمریکا و کومونزمێ خوەشکر؟ تو بەرسڤ نینن ژ بلی بێژیت: شەیتانی ڕێ بو وان خوشکر ! ٤-١١-٢٠٢٠ بەرلین .
