دەولەتا کوور ل گۆر هۆبز ــ Thomas Hobbes، هێزا تەڤایا ئەندامێن دەولەتێ د کەسەکی ب ناڤێ سەرۆک دا کۆم دبیت، ل داویێ ژی ئەڤ سەرۆکە/ کەسێ دەسکردە، مینا هۆڤەکێ مەزن/ دەولەتێ هەر تشتی دادعویریت. هەروها ل گۆر فالح عبدالجبار ژی، دیرۆکا عیراقێ، ژ دەسەلاتا سولتانی و تاکو دگەهیتە یا تۆتالیتاری/ ئۆلداری، هلوەشیان ل سەر هلوەشیانێ هاتینەکرن. ب ڤێ پیڤانێ، ئەز باورم دەسەلات/ حکوومەتا هەرێمێ ژی، ژ سالا 1991/ بەرەیێ کوردستانی و تا نوکە/ دەسەلاتا مالباتان دەست ب دەست، هەرێم یا دهێتە تالانکرن و مۆرالێن گەلێ مە ژی هەرێن دهێنە هلوەشاندن. لەورا ل داویێ، حکوومەتا هەرێمێ گەهشتیە ئاستەکێ هندێ خراب و لاواز، فۆرمێ خوەیێ حکوومەتێ ژ دەستدایە.ئەڤ جورە دەسەلاتە ل باشوور، ل جهێ دەولەتا کوور ب رێکا دەزگەهێن “پاراستن و زانیاری”ێ(*) رۆلی دبینن، چونکو ئەڤ هەردوو دەزگەهە ل پشت پەردان، پارت و حکوومەتێ ئاراستە و برێڤە دبەن. ئەڤ هەردوو دەزگەهە “پاراستن و زانیاری”ێ، گرانی و ئەرزانکرنا بازارێ و مۆلەتێن پرۆژێن گرینگ و پارڤەکرنا پۆستێن بلند ب دەستووریا وان دهێتەکرن. هەروها ئەو ل گۆر بەرژەڤەندیا خوە، فۆکسا مەدیایێ ب ئەرێنی/ نەرێنی دئێخنە سەر کەس و ئالێن وان دڤێن. دیسان هێزێن ڤەشارتی و ئاشکرایی، ل گۆر فەرمانێن وان تەڤگەرێ دکەن. ئەڤ جورێن دەزگەهان، پلان و ئەزموونێن خوە ژ دەسەلاتێن دەرەکی وەردگرن و ل داویێ ژی ژ بۆ پاراستن و درێژیا دەسەلاتێ، خوە رادەستی دەولەتێن دەرەکی/ دەردۆر دکەن. گرینگی و سەرکەتنا پرۆژە و پلانێن ڤان دەولەت/ دەزگەهان، خوە د نەپەنی/ رازا کاری دا دبینن. هەروها ب رێکا تورێن سیخۆری و هێزێن تایبەت، بەرهلسکارێن خوە ب رێکا “خەلاتکرن و ترساندن”ێ بێدەنگ دکەن یان ژ ناڤ دبن.IIب ڤێ ئاخێ، “کووریا دەولەتا کوور، ژ لاوازیا بەرگری و تێگەهشتنا مەیا هەڤرکیا د رەهـ و کووراتیا ئالیێن لۆکالی، دەولی و دەڤەری دا دهێت. دەولەتا کوور و دەولەتا ئاشکرا ب خوە ژی، یەک دەولەتا فرەبەش و هەمەرەنگا رۆلانە، بەلێ پا لاوازیا فامکرنا مەیا سیاسی، مە پتر گرانیا خوەیا بەرەڤانی و شۆرشێ، دایە سەر بەشێ ئاشکرایێ دەولەتێ”(1). سەرباری ل ڤان دەڤەران، ئاستەنگێن بەشداریا سیاسی ژی، رێکێن دەولەتا کوور خوەش دکەن.د دەولەتا کوور دا تەوژمەکا رێکخستیا پێگیر، کو تەڤ ب رژدی نە ژ بەر باوریا خوە، بەلکو ژ بەر مفاداریا خوە کار دکەن. ئەڤ کاربدەستە، تەڤ ب خالا بەرژەڤەندیا خوەیا گەندەلیێ‌‌ڤە دهێنە گرێدان. دیارە یەک ژ تایبەتمەندیێن دەولەتا کوور، دەولەمەندیا ژ نشکەکێ‌ڤە درست دبیت. “دەولەتا کوور” ژ ئەندامێن جودایێن جڤاکی پێکدهێت، خوەیی بەرژەڤەندیێن بلند و نەگوهەرن، کارێ هندەک ژ ڤان ئەندامان پرۆپاگەندا ترسێ د ناڤ خەلکی دا بلاڤ دکەن.دەولەتا کوور، تەڤ هێز و شیانێن خوە ژ بۆ مانا دەسەلاتێ بکاردئینن، چونکو ل ژێر سیبەرا دەسەلاتێ، درێژیێ ب بەرژەڤەندیا خوە ددەن. دەولەتا کوور، گەلەک کار ل سەر خالا کەڤنەشۆپیا خەلکی دکەت، چونکو هزرێن کەڤنەشۆپ راستی هەر زۆرداری و بێدادیێ بهێن، دبێژن خوەدێ ئەڤە یا ئینایە سەرێ مە، لەورا دڤێت خوە ل بەر بگرین! دیارە ئەڤە جورە ئەقلە ژی، دکەڤنە خزمەت و بەرژەڤەندیا ئەندامێن دەولەتا کوور. ستراتیژیا دەولەتا کوور، هێز و تەمەنێ خوە ب چێکرنا گرفتان/ قەیرانێن “ئابۆری و ئەولەهی” درێژ دکەت. داکو هەرتم گەل د رەوشەکا دودل و ئالۆز دا بژیت، ئەڤ ب خوە ژی فاکتەرەکێ بهێزێ مانا دەولەتا کوورە.ب ڤێ یەکێ، تشتێ بەرچاڤ ل ڤان دەڤەران، بەردەوامیا سەرکوتکرنا سیاسی، برسیکرنا ئابۆری و بەربلاڤبوونا گەندەلیێ، کو تەمەنێ دەسەلاتان درێژ دکەت. دەولەتا کوور، گیانێ خوە ب رەوشێن ئالۆز و گرفتار، ب ئارگومێنتێن پاراستنا سەروەریا نیشتیمانی تێر دکەت. هەروها دوو فاکتەرێن دی ژی، ژ بۆ دەولەتا کوور “راگەهاندن و پەرستگەهـ” گەلەک گرینگن، چونکو ب ئاوایەکێ باورداری و خاپینەر، خزمەتا وان دکەن. ب ڤێ یەکێ، دەولەتا کوور هەر تشتێ خوە ژی ب قانوون و مەدیەکا خاپینکەر و درەو دادپۆشیت و دەست ددانیتە سەر ژێدەرێن دارایی و بازارێ ژی.ب کورتی، ل ڤان جورە دەولەتان، ل جهێ گرێبەستێن سیاسی د ناڤبەرا دەسەلات و خەلکی دا درست بن، خەلک نکارن بپرسن (“چەوا؟”، “چما؟” و “تە ژ کیڤە ئینا؟”)!ل داویێ دبێژین، ئەگەر جاران دەولەتا کوور تەنێ ب فۆرمەکێ ڤەشارتی کارێ خوە دکر، پا ئیرۆ پشتی وەرارا گلۆبالێ، ئەڤ دەولەتە ب هەردوو ئاوایێن ڤەشارتی و ئاشکرا ژی کارێ خوە دکەت.ژێدەر و دەهمەن:*) کار و رەفتارێن ڤان هەردوو دەزگەهان، مینا پرۆسێسا درێژا ئەزموونا سەرکوتکرنا دەولەتا کوورا جیهانێ‌نە!1) عباس شریفة ـــ الثورة و الدولة العمیقة/ فلسفة الصراع و استراتیجیة المواجهة ـــ مٶسسة رٶیة للثقافة و الاعلام، استنبول ـــ ترکیا، 2018 ص101.محسن ئۆسمانبەرلین، 2020.11.13
