محسن ئوسمان
ل چ قووناغێن دیرۆکێ، سیاسەت ب هشمەندیا تیۆلۆگی و ئەقلێ مالبات و قەبیلێ سەرکەتی نەبوویە، چونکو ئەڤ جورە ئەقلە، نکارینە خوە ژ زیندانا دەمارگیری و تۆلڤەکرنێ رزگار بکەن. لەورا هەر پسپۆر و شارەزایێ وارێن سیاسی و سیستەمێ دەسەلاتێ، چاڤدێریا ڤان سالێن فەروەریا کوردی کر بیت، دێ ب زەلالی و باشی زانیت، کو ئەڤ ئەقلێ هەیێ دەسەلاتێ، نکاریت ئێدی ب ڤێ هشمەندیێ بەردەوامیێ ب فەروەریا خوە بدەت. سەرباری، وەرارا گلۆبال و جیهانا تەکنۆلۆژیا نفشەک پەروەردەکریە، کو ڤان ئەقلێن کەڤنار ب “مرۆڤێن نەساخ” پێناسە بکەت. لەورا دبیت ئەقلێن دوهی شیا بن “دژمنێن وەهمی” درست بکەن و گونەها تەڤ ئارێشان بێخنە ستوویێ یێ هەمبەر، بەلێ پا ئیرۆ نکارن ل هەمبەر هێزا گلۆبالێ خوە راگرن. ئەڤ دابرنا دوو ئەقلان “شکەفت و تەکنۆلۆژیا”، ئیرۆ ل دوریانەکا ترسناک خەتمیە، چونکو تەڤ دەرورێک ل بەر ئەقلێ دەمارگیر و تۆلڤەکرنێ تەسک دبن. لەورا هەوا تەڤگەرا “سۆسیال مەدیا/ لایڤان، ئەڤ “پەردێن نەوەیی و خاپاندنان” دراندینە.ب ڤێ یەکێ، دەسەلاتا کوردی چ چەک و ئالاڤین قایلکرنا خەلکی نەماینە، چونکو خەلک یێ ژ گۆتن و ژڤانێن تیۆری و بێواتە تێربووی، چاڤێن وان ل کریارانە. لەورا ئەقلێ کەڤنارێ برێڤەبرن و گەندەلیا مادی و مەعنەوی، ل دووریانەکا ترسناک خەتمیە. ئەڤ برسی و بێهیڤیبوونا خەلکێ مە، جورەکێ دی یێ دوورخستنا خەلکی ژ کریارا سیاسی و بەرزەکرنا دەوسانە. ئێدی د سەر وان تەڤ دەردەسەری و تراژیدیێن گەلێ مە دیتین، بەلێ دیسان ل نک مە، هێشتا تێگەهێ “سەرۆک/ مالبات” هەر تشتە و “ملەتی” ژی چ واتە نینن! لەورا چارەسەری و بەردەوامیا دەسەلاتێ ژی، ژ دەرڤەی ترس و گەفان، چەکەکێ دی نەمایە!ب ڤان پاشخانان، ئەقلێ سولتانی و هشمەندیا هێزێ/ لەشکری، زالی سەر پرۆسێسا فەروەریا دەڤەرێ ب گشتی بوویە. لەورا ب درێژیا سالێن فەروەریا دەڤەرێ/ ژ دوهی و تا ئیرۆ، گرینگی و فۆکسا دەسەلاتێ هەر ل سەر دوئالیزما “لەشکری و ئەولەهی” بوویە و ل هەمبەر ژی، بیاڤێن “پەروەردە و زانستی”، هاتینە پشتگوهـ ئێخستن. لەورا ژی دەسەلاتێ، هەرتم پێدڤی ب ئاغا/ شێخ وەک ئەشیرەت/ هێزێ بوویە، داکو دەسەلات بکاریت سەردەستێ تەڤ پێکهاتێن جڤاکێ ببیت. ئەڤ هشمەندی و رەوشەنبیریا لەشکری، زالی سەر تەڤایا تاک و پێگەهێن جڤاکی بوویە. راستە ژی ئەڤ “گەمشۆیا سیاسی، ژ نەبوونا شیانێن فامکرنێ دهێن”([1]).ب گەلەمپەری، تەڤگەرێن کوردی ب گرفت و قەیرانان دەسپێکریە و تا نوکە ژی هەمان گرفت و قەیران بەردەوامن. ئێدی ئەڤ گرفت و قەیرانێن دوهی، ژ نەبوونا هشمەندیا سیاسی، جڤاکی، مێتۆدی و نەخشەرێکا تەڤگەرێن کوردی هاتیە. دیارە دەما دەسەلاتەکێ وژدان و هشمەندی نەبیت، هلبەت نکاریت هەست ب ژانێن خەلکی ژی بکەت. ئها ژانێن مە یێن بیۆلۆگی، ژ تراژیدیێن ڤی ئەقلێ مەیێ سیاسی دهێن. ئەڤ یەکە ژی ب درێژیا دەمی، وەک نەخوەشیەکێ/ ڤیروسەکێ، تەڤ پێگەهـ و تێگەهێن جڤاکێ/ کاراکتەرێ مە داگیرکرینە. ئها ئەڤە بووینە پاشخانێن ئەقلێ مەیێ سیاسی و رەوشەنبیری ژی.ئێدی چەوا دەسەلاتا کوردی بەریکێن خوە ژ گەندەلی و تالانێن سامان و داهاتێن ملەتی پرکرن، وسا ژی هەوە نەبەس ناڤ و دیرۆکا خوەیا ئیرۆ، بەلکو وە دوهیا خوە ژی، د چاڤێن خەلکی دا رەشکرن و ئێخستنە بەر نەفرەتان!ل سەر ڤێ ئاخێ و ب تەڤ پیڤەران، دەسەلاتا کوردی ل باشوور رەواتیا خوە ژ دەستدایە، چونکو ئەڤێ دەسەلاتێ بۆ دۆست/ دژمنان دیارکر، کو نکاریت: “خەلکی برێڤە ببەت، موچەیان بدەت، دادپەروەر بیت، سینۆرێن خوە بپارێزیت، هەردوو هەرێمان بکەتە یەک و…”. لەورا ب ئەنجام، کوردستان بوویە جهێ داگیرکرنا “عیراقێ/ حەشدا ملی، ئیرانێ/ پاسداران و تورکیا/ جەندرمان”.ل ڤێرێ مرۆڤ دکاریت پرسەکێ ژ دەسەلاتا کوردی: “سەرۆکێ هەرێمێ، سەرۆکێ وەزیران و سەرۆکا پەرلەمانی” بکەت، گەلۆ هوون هەست ب بەرپرسیاریا خوەیا دیرۆکی وەک سەرۆک دکەن؟ راستە دبێژن، “شاهـ خەلکی برێڤەدبەن و بەرژەڤەندی ژی شاهان برێڤەدبەن/ رۆهان”([2])، بەلێ ڤان 30سالان خویاکر، کو هوون نەبەس نکارن ملەتی برێڤەببەن، بەلکو هوون نکارن خوە ژی وەک مالبات برێڤەببەن! لەورا ئەرستۆ دبێژیت: “من جوداهی دگەل هەموو جیهانێ هەبیت، باشترە من دگەل خوە ب خوە هەبیت”([3]).ب ڤێ یەکێ، گرفتێن مە ب کورری و هووری گرفتێن هزری، ئیدیۆلۆگی و سیاسی‌نە، لەورا ئیرۆ ل کوردستانێ مە دوو گرفت/ قەیران هەنە، یەکەم قەیرانا دەسەلاتێ و دووهەم ژی قەیرانا ئۆپۆزسیۆنێ‌یە، کو هەردوو ژی بنگەهێ خوە، ژ تێکستەکێ لاوازێ جڤاکی وەردگرن. ژ بەر هندێ ژی، مرۆڤ نکاریت بەحسێ دەسەلاتێ، بێی بەحسێ ئۆپۆزسیۆنێ بکەت. لەورا نەتەنێ گونەها گەندەلی و ستەمکاریێ دکەڤیتە سەر ستوویێ دەسەلاتا کوردی، بەلکو بەشەکێ ڤێ گونەهێ بۆ لاوازی و خەمساریا ئۆپۆزسیۆنا/ جڤاکا کوردی ب تەڤایی دزڤریت. ب ئەنجام، پارتێن دەسەلاتێ و ئۆپۆزسیۆنێ ب هەڤرا، ل بەرەیێ پشتێ و ڤەشارتیێ جڤاکی، بازارا کرین و فرۆتنا پلە و پۆستان دکەن!ب ئەنجام، دەسەلاتا هەرێما کوردستانێ، د وارێ “گەندەلی، بێدادی و ئەقلێ دەمارگیر و تۆلڤەکرنێ” دا، گەهشتیە سینۆرێن خوەیێن داویێ. لەورا باشترە هەموو پارت و پێکهاتێن کوردستانێ، هزر د “حکوومەتەکا ڤەگوهازتی/ بلۆکێ نیشتیمانی” دا بکەن، چونکو ب تەڤ واتەیا پەیڤێ و پیڤەران، ئەڤ حکوومەتا هەیی، نکاریت خوە ژ ڤان گرفت و قەیرانانێن هەردەمی رزگار بکەت.ب کورتی، دەما هانا ئارێنت ــ Hannah Arendt ژ بەر نازیان ژ وەلاتا ئەلمانیا رەڤیە ئەمریکا/ 1943، گۆتی: “بەختەوەرە یێ وەلات نەبیت”، ئیرۆ ژی خەلکێ کورد هند ژ وەلاتێ خوە “وەک ژێیاتی” ب دوورکەتیە، نێزیکی بێزاریا هانا ئارێنت بوویە!ژێدەر1) رشید العلوی ـــ الشرط الانساني و مشکلة الشر/ مفهوم الشر السیاسي عند هنة ارندت ـــ مجلة تبین للدراسات الفکریة و الثقافیة، المرکز العربي للأبحاث، دراسة السیاسات، العدد 11، المجلد الثالث، شتاء 2015 ص121.2) علالي لمیاء و قندوز ایمان ـــ الأسس الفلسفية لرفض الانظمة الشمولیة عند حنة ارنت ـــ مذکرة تخرج لنیل شهادة ماستر أکادیمي في الفلسفة، جامعة الجیلالي بونعامة خمیس ملیانة، کلیة العلوم الانسانیة و الاجتماعیة، السنة الجامعیة 2018/ 2019 ص37.3) حنة أرنت ـــ في السیاسة وعدا ـــ ترجمة و تقدیم: معز مدیوني، منشورات دار الجمل، ط1، بیروت ـــ لبنان، 2018 ص66.
