دەسەلاتا کوردی وەک نموونە!
محسن ئوسمان
چەوا سیاسەت پشتی 11 سەپتەمبەرێ هاتە گوهەرین، وسا ژی دێ سیاسەت پشتی ڤیروسا کۆرۆنا هێتە گوهەرین. مخابن ئەڤ ستەمکاری و تالانا دەسەلاتا کوردی دکەت، گەلەک ژ سینۆرێن گۆتنا مەزنان “هەموو تشت ب زراڤی دقەتیێن، بەلێ زۆرداری ب ستووری دقەتیێت” دەربازبوویە. ب هەمان ئاوایی مارکس ژی دبێژیت، چەند سەرماداری بلند دبیت، هند ژی گۆرێ خوە دکۆلیت. لەورا ئەو سانسۆریا وە ددانا سەر دەڤ و چاڤێن خەلکی، ئیرۆ هەوە ئەو سانسۆری دانایە سەر مەژیێ خوە و کەتینە گەمارا خەوەکا گران.
ئیرۆ عزرائیلێ دەسەلاتێن ستەمکار و ئەقلێن کەڤنار، دیمۆکراتیا جیهانا ئەسمانیا ئەلکترۆنیە، چونکو ئەقلێن هێشتا نڤستیێن شکەفتا پلاتۆنی، های ژ مەترسی و هێرشێن شۆرشێن سۆسیال مەدیا نینە. ئەڤ پەژیکە ب رێکا ڤیروسا سۆسیال مەدیا، دێ باندۆرێ ل سەر هشمەندیا گشتی کەتن، کو ئەڤە دبنە فاکتەرێن گوهەرینا دیرۆکێ. لەورا ڤێ ئێشێ، چاڤێن گەلەک خەلکی ل هەمبەر سیاسەت و هزران ڤەکرینە. ئانکو ڤێ نەخوەشیێ، فۆرم و تێگەهشتنێن مرۆڤی، ل بەرامبەر ژیانێ ب گشتی گوهەرین. ب ڤێ یەکێ، وسا دیارە دێ کۆرۆنا خەلکی ل سەر ئاستێ جیهانێ نەچارکەت، کو هزر د سیستەمەکێ دی یێ ژیانێ دا بکەت. ب هەمان فۆرم، ل کوردستانێ ژی ئیرۆ یان سوبە، دێ هزر د سیستەمێن دی یێن فەروەریێ دا هێتەکرن. ئانکو هەروەکو د بەشێن دی را دەربازبووی، قووناغا پشتی کۆرۆنا، مینا قووناغا بەری کۆرۆنا نابیت، چونکو چەوا هزر و ئەقلێن بەری کۆرۆنا هێدی ــ هێدی دێ ژ ناڤچن، وسا ژی دێ یێن نوو هێدی ــ هێدی جهگرن. دیارە ئەڤ گوهەرینە ب خوە ژی، وەک فەرهنگا ژیانێ‌‌نە. ل چاخێ نیتشەی گۆتی “خوەدێ مر!” مەبەستا وی ژ مرنا خوەدێ یا د سەرێ خەلکی دابوو، ئیرۆ ژی ب هاتنا کۆرۆنا دیسان دێ هزر و پەیکەرێن د سەرێ خەلکی دا هێنە مراندن!
یەک ژ تایبەتمەندیێن ئەقلێن کەڤنار، هەر تشت و بوویەرێن نەرێنی بن، دکەتە ستۆیێ یێن هەمبەر، هەروەکو کورد دبێژن، هرچێ دبینن و هەر بەحسێ دەوسێ دکەن! بنێرن ئەو ئالیسەنگیا کەتیە د ناڤبەرا هەڤکێشا، کانێ خەلکی بۆ پارتان/ دەسەلاتێ چکریە و وان ژی بۆ خەلکی چکریە دا. ترسا پەژیکا کۆرۆنا، دەربازی مەترسیا ڤیروسا خوەنیشاندانان بوویە. لەورا ل گۆر ئەزموونێن سەرپێهاتیا مرۆڤاتیێ، پشتی سەرهەڤی و کەلەکەبوونا نەدادپەروەری و ستەمکاریێ، ب رێکا هەر گرفت و قەیرانەکێ، جورەکێ پەقینا جەماوەری ل هەمبەر دەسەلاتێن ستەمکار و کەڤنار درست دبیت. ئەڤ نەرازیبوون و خوەنیشاندانێن پشتی پەژیکا کۆرۆنا ب خوە ژی، راستی ڤان جورە دەسەلاتان دهێن، نە کارەکێ ژ نشکەکێ ڤەیە، بەلکو سەرهەڤیەکا دیرۆکیە. راستە دەسەلاتێن ستەمکار و ئەقلێن کەڤنار، ژ ترسا خوەنیشاندانا خەلکی، ڤەگرتن و بلاڤبوونا پەژیکا کۆرۆنا ب خوە، دکەنە ئارگومێنت. دەسەلاتا کوردی بازرگانی و پرۆسێسا خاپاندنێ ب هەر تشتی دکەت، بنێرە ئیرۆ ڤیروسا کۆرۆنا ژی، کریە ئارگومێنتەکا دەربازکرنا مەرەم و گەندەلیێن خوە. ئێدی ئەگەر سەدێ بیستێ، سەدێ شۆرشێن نەتەوەیی/ دەولەتێن نەتەوەیی بیت، پا پشتراست سەدێ بیست و یەکێ، سەدێ سۆسیال مەدیا/ لایڤانە. ئەگەر کرانتینەکرنا خەلکی ژ بەر خوەنیشاندانان بیت، پا کرانتینەکرنا خەلکی ل مال، متایەکێ باشێ خوەنیشاندانا سۆسیال مەدیا/ لایڤانە. ئەز باورم، ئەڤ کارانتینە، دەرفەتەکا باشە ژ بۆ هزرکرن د واتەیا “ژیانەکا بێواتە” دا بهێتەکرن! راستە خوەپاراستن، هەردەم و ل هەر دەرێ ژی کارەکێ باشە، بەلێ ئارێشا سەرەکی، دەما دەسەلات باوریا خوە ل هەمبەر ملەتی ژ دەستددەت. ئێدی راست و درەو تێکهل دبن، ئەڤە ژی گەلەک جاران، تراژیدیان درست دکەت. لەورا ملەتی ل هەردوو ئالان باوریێ ژ دەسەلاتێ ناکەت، چونکو ب تەڤ نۆرم و پیڤەران، دەسەلاتا کوردی باوریا خوە هنداکریە. ئێدی ئیرۆ تەڤ دەسەلاتێن ستەمکار و ئەقلێن کەڤنار، راستی مەترسیەکا گرانا ڤیرۆسا قەیران و خوەنیشاندانا گەلان هاتینە.
راستە ئەم ل سەدێ 21 دژین، بەلێ پا دیسان هێشتا ئەم هلگرێن نرخ و بهایێن سەردەمێن کەڤنارین. ئها ب ڤێ یەکێ، هۆڤێتیا ئەقلێ تالان و ستەمکاریێ خورت و سەردەستکریە. دەسەلاتا کوردی ب خوە یا لاوازبوو، ئێدی گرفت و قەیرانێن کۆرۆنا، ئابۆری، جڤاکی و سیاسی ژی هاتنەسەر. کێشا مەزنا گەلێ کورد، دوهیا مە ژی هندا دەولەمەند و پاک نینە، کو بکاریت هاریکاریا ئیرۆیا مەیا وێران و لاواز بکەت. راستە جاران ئۆلی ئەفسانە ڤەدگێران، لێ ئیرۆ نەبەس سیاسەت و زانست ئەفسانان ڤەدگێرن، بەلکو درست ژی دکەن! گەلۆ ئەڤە هندە سالە دەسەلاتا کوردی ڤێ تالانیێ دکەت، جورەکێ خوەکوژیا خوەیە یان ژی یا ملەتیە؟!
هەرچەندە فەلسەفە ب خوە ژی هونەرێ بوونێ‌یە، بەلێ پا دیسان مە کوردان پشتا خوە دایێ. لەورا ئەڤ رەوش و پەژیکە، دخوازنە جارەکا دی ژیانێ بدەینە هزر، فەلسەفێ و گیانێ ریفۆرم و شۆرشان، چونکو چاڤێ تەڤان ل هزرمەند و فیلۆسۆفێن ل هەمبەر ڤیروسا کۆرۆنا و چەوانیا گوهەرینا فەروەریا لۆکالی و جیهانیە. لەورا ڤێ پەژیکێ مرۆڤاتی نەچارکریە، کو هزر د پرسێن کوورێن چارەنڤیسێ مرۆڤاتی دا بکەت.
ب کورتی، گەلەک گرینگە هشیارێ کورد، هزر د جوگرافیا کوردان یا بەری و پشتی ڤیروسا کۆرۆنا دا بکەت. دیارە نەتەنێ کەڤنەشۆپی ژ ڤەمانێ دهێت، بەلکو ژ نەزانین و گیرۆبوونا دەسپێکا گاڤا یەکێ دهێتن. لەورا یەک ژ ئارێشێن ئەقلێ ڤێ دەڤەرێ، بەشەکێ کێشێ‌یە، ل جهێ بەشەکێ چارەسەریێ بیت.
بەرلین، 2020.12.16
