محسن ئوسمان
هشمەندیا مەیا دیرۆکی، جڤاکی و سیاسی، نەگەهشتبوو پلە و ئاستەکێ هند بلندێ، کو ئەم بکارین پێ تەڤگەرێن نەتەوەیی ل سەد سالێن بۆری، بکەین. ئانکو پارت و سەرکردێن مە، نکارینە خوە ئازاد بکەن، بەری دەست ب رزگارکرنا ئاخێ/ ولاتی بکەن!جودابوونا د ناڤبەرا پارتێن کوردی دا، پتر گێولە/ میزاجێ کەسی، ژ ئاستێ سیاسی و هەڤرکیێن ئەقلانی بووینە! ئەڤێ پەروەردە و ژینگەهێ ژی، تاکەکێ خوەشباور و دەمارگیر، ل جهێ تاکێ هشیار و سیاسی درستکر. ئێدی چەوا چ تێگەهـ و مۆدێل، ل جیهانا مۆدێرن بێی رێنیسانس و ژینگەهـ ژ دایک نەبووینە، وسا ژی تەڤ تێگەهـ و مۆدێل ل ڤان دەڤەران/ کوردستانێ، بێی رێنیسانس و ژینگەهـ ژ دایکبووینە! لەورا ئەڤ رەوشا ئالۆزا رۆژهلاتا ناڤین، هەر ژ نەقەبوولکرنا هەڤ و تاکو دگەهیتە ستەمکاریا فەروەریێ، نیشانێن ئاستەنگ و گرفتێن دیرۆکا مەنە. ب ئەنجام، ئەڤ دەڤەرە ب درێژیا دیرۆکێ، ژ پرۆسێسا ستەمکاری و بەرخوەریێ، دەربازی بەرهەمئینان و بەخشینێ نەبوویە.ئەم هێشتا خوەیی جڤاکەکا قەبیلە و ئەشیرەتین، لەورا تاکو ل نک مە جڤاکەکا سڤیل پەیدا نەبیت، ئەم نکارین جڤاکەکا سیاسی ژی درست بکەین. ب ڤێ یەکێ، هێشتا ئەقلێ تاکێ کورد، ژ ئاستێ زەڤیێ/ گوندی، دەربازی وارێ کارگەهان/ باژاران نەبوویە. ئانکو کێشا هەرە مەزنا ڤان دەڤەران، هێشتا جودابوون د ناڤبەرا “کارێ دەستی/ گوندی” و “کارێ هزری/ ئەقلی باژاری” دا نەهاتیەکرن. ب هەمان شێوە ژی، ئاست و بهایێ “رەوشەنبیرێن کلاسیک” و “رەوشەنبیرێن ئۆرگان”، هاتیە تێکهلکرن. لەورا یەک ژ ئارێشە و ئاستەنگێن ڤان دەڤەران، پیشەیا کارێ دەستی، دەربازی پیشەسازی/ پرۆسێسا کارگەهان مینا ئورۆپا نەبوویە، بەلکو د قەوارەکا بچووک دا مەلسی مایە. ئێدی تێگەهشتنا مەیا ئەقلی ژی، ژ وارێ مۆنۆلۆگێ، دەربازی بیاڤێن دیالۆگێ نەبوویە. ل سەر ڤان پاشخانان، پێڤەندیا د ناڤبەرا پارت و پێکهاتێن کوردی ژی دا، ل جهێ ل هەڤهاتنێ، هەژمۆن و خاپاندن ل هەڤکرینە!پێشکەتنا جڤاکی گرێدایێ وەرارا تاکیە، لەورا دڤێت بەری کار ل سەر جڤاکی بهێتەکرن، ل سەر تاکی بهێتەکرن. بنێرە ل رۆژئاڤا تاک ل سەر کۆمەکا “رێنیسانس، ریفۆرم و شۆرشان” پەیدابوویە، بەلێ هێشتا ل رۆژهلاتا ناڤین/ کورد، ژینگەها تاکێ ئۆتۆنۆم پەیدا نەبوویە. دیارە رۆلێ باژار/ دەولەتێن دەڤەرێ ژی، هەر ل سەر سامانێن سروشتی، دووری کەرتێ تایبەتێ پیشە و پیشەسازی درستبوون. لەورا ژی د ڤان باژار/ دەولەتان دا، تەوژم و چین ب ئاوایێ خوەیێ تەندرست، پەیدا نەبوون و وەرار ژی نەکر. ئێدی دەما تەوژم و چینێن جڤاکی تەندرست و دوورهێلی ژ دایک نەبن، هەر تشتێ ل سەر ڤان تەوژم/ چینان بهێنە ژیانێ، دێ بوونەوەرێن لەنگ و فالنجی بن. لەورا سۆکرات دگۆت: “خەما مە یا یەکێ نە تەنێ هەبوونا جیهانێ‌یە، بەلکو یا بۆ مە گرینگ هەبوونا مرۆڤی/ تاکی د جیهانێ دایە”(1). ئانکو راستە د جڤاکێن سەرماداری دا تاکێ هاڤی هەیە، بەلێ د جڤاکێن رۆژهلاتا ناڤین دا، تاک و جڤاک ب هەڤرا هاڤینە. ب ئەنجام، نەخشەیا پێکهاتێن جڤاکی، وەک تەوژم و چین ئالیسەنگبووینە. لەورا خەلکێ ڤان دەڤەران، هێشتا ب فۆرمێ کۆم هزر دکەن/ دژین!ب گەلەمپەری، مە مفا ژ ڤان هەموو ئەزموونێن دەڤەرێ، ژ دیرۆکا فەروەریا “ئۆلی، ناسیۆنالیزم و سێکولاریزمێ”، ب فۆرم و ناڤێن جودا نەکریە. ئانکو خوەنیشاندان، سەرهلدان و تەڤگەر و ل داویێ ژی ڤەدگەریاینە خالا دەسپێکێ، تاکو تراژیدیێن مە بووینە کۆمیدیا رەش! هەروها مە نکاریە، خوە ل پرسیار وتێگەهشتنا مێکاڤیلی ژی بکەینە خوەدان، دەما دبێژیت، فەلسەفا سیاسی ب ئاوایێ بەرسڤا پرسیارا (“چەوا نوکە بژین؟”، نەک “چەوا دڤێت بژین؟”)(2) هاتیە ژیانێ. ب ڤێ ئاخێ و ل گۆر تەڤ پیڤەرێن سیاسی و جڤاکی، ژیانەکا بێ هزر بیت، دێ د رەوشەکا “برێڤەبرنەکا کائۆس”(3) دا دەرباز دبیت.ب گەلەمپەری، جیهان ب گشتی و کوردستان ب تایبەتی، د سێ قووناغێن “شەرێ گەرم، شەرێ سار و شەرێ بیۆلۆگی/ ڤیروسی” دا دەربازبوویە، لێ دیسان کوردان چ ژ ڤان هەرسێ قووناغان فامنەکرینە! ئێدی ل گۆر رێزانی و ئەزموونێن دوهی و ئیرۆ خویا دبیت، کو سیاسەتمەدار و رەوشەنبیرێن کورد، نەبەس چ بۆ دوهی و ئیرۆ نەکریە، داکو ببنە پاشخان و پالدەرێن رێکخوەشکرنا سوبە، بەلکو بووینە ئاستەنگ و کەلەم. ب ڤێ یەکێ، ژ لابۆر و زانستێن سیاسەتێ دیار دبیت، سالێن بهێن دێ خوە د گەمارا ڤی ئەقلێ تاپۆ و تالان دا “دوبارە ــ سێبارە” کەن! لەورا رۆژهلاتا ناڤین/ کورد، پێدڤی ب شۆرشەکا بنگەهین و ریشالینە، یاکو کار ل سەر چەواتیا بکارئینانا سیستەمێ ئەقلی/ فەروەریێ، ب رێزانیا “رەوشەنبیریا سیاسی، هشیاریا سیاسی، گرینگیا زانستی، هزرا سیاسی و فەلسەفا سیاسی”، خەبات ل سەر ئاستێ تاکی/ جڤاکی بهێتەکرن.ژێدەر1) د. التجانی عبدالقادر حامد ـــ مقدمة فی فلسفة السیاسة ـــ مرکز ابن خلدون ــ جامعة قطر، ط1، 2019 ص18.2) د. التجانی عبدالقادر حامد ـــ مقدمة فی فلسفة السیاسة ـــ مرکز ابن خلدون ــ جامعة قطر، ط1، 2019 ص34.3) ماهر حنین ـــ سوسیولوجیا الهامش فی زمن کورونا/ الخوف، الهشاشة و الانتظارات ـــ المنتدی التونسی للحقوق الاقتصادیة و الاجتماعیة، تونس، 2020 ص95.
