رەوشەنبیرێن فەقە
د هەمبێزێن سیاسەتمەدارێن خەلیفە دا
ئەگەر مرۆڤ راڤەکرنەکا نژیارگەری ل سەر ئەقل، هشمەندی و رەفتارێن سیاسەتمەدار و رەوشەنبیرێن کورد بکەت، دێ بۆ مرۆڤی خویا بیت، کو هێشتا ل نک مە ناڤەرۆکا “فتنە، عسیان، تەمەرود، ردە و نەرازیبوون”، ب ریفۆرم و شۆرشان هاتینە کراسکرن. هێشتا ل نک مە ناڤەرۆکا “سولتان و خەلیفە”ی، ب فۆرمێ سەرۆک و رەهبەران هاتینە پێچان! هێشتا ئەم ب ناڤەرۆکا خوە فەقەینە، بەلێ ب فۆرمێ خوە رەوشەنبیر و هشمەندین. هێشتا ئەم ب ئاستێ ئەقلی و ناڤەرۆکا خوە “ئیمارات و مەملەکەت”ین، لێ ب فۆرم حکوومەت و دەولەتین. هێشتا ئەم ب هزر و رەفتار “قەبیلە ئەشیرەت”ین، بەلێ ب فۆرم رێکخستن و پارتین. هێشتا ئەم ب باوری و هشیاریا خوە “پاشبەند”ین، لێ ب فۆرم خوە وەک هەڤولاتی ددەینە نیشاندان. هێشتا ئەم ب کولتورێ کۆدەتای هاتینە پەروەردەکرن، بەلێ ب فۆرم خوە وەک سیاسەت و دیمۆکرات ددەینە ناساندن. ب ئەنجام، هێشتا د هشمەندیا مە دا شۆرش وەک “سیاسەت” و “فتنە” وەک ئۆل ژێک نەهاتینە جوداکرن!
ژیانا مە یا سیاسی و رەوشەنبیری پری پرسێن دودل و ئالۆزێن بەردەوامن. ئەڤ یەکە، مە راستی پرسێن چارەنڤیس دکەت: گەلۆ (“ئەم چ جورێ رەوشەنبیریێ دخوازین”، “ئەم بۆ چ جورێ جڤاکی تێکۆشینێ دکەین” و “ئەم دخوازین چ جورێ سیاسەت و دەولەتێ دامەزرینین”)؟!
ئاراندنا پرسیاران ب خوە، هونەرێ برێڤەبرنا گەنگەشێن هزری‌یە، بەلێ د جڤاکا مە دا، مخابن پرۆسێسا دیالۆگا سیاسی و ل هەڤهاتنێ خەتمیە! ئێدی یەک ژ پرسگرێکێن مە یێن سیاسی و رەوشەنبیری، گرفت و قەیرانا پرۆژێن رژد و هەڤگرتنێن جڤاکی‌نە، چونکو پتر خەلک ل سەر ئاستێ ئووجاخ، قەبیلە و ئەشیرەتێ هاتینە پەروەردە و پارڤەکرن. لەورا هێشتا دەنگێ توورەبوونا قەبیلێ، سەردەستێ تەڤ دەنگانە! ئها ژ بەر ڤان ئەگەران، ژێیاتیا ولات و نەتەوەیی کزبوویە، چونکو چ پێناسێن نەتەوەی نینن، لەورا خەلک خوە ل سەر ئاستێ ئووجاخ، قەبیلە و ئەشیرەتێ ددەتە نیاسین. هەروها سیاسەت و رەوشەنبیریا ئەلیتێ/ بژارە ژی، رۆلێ خوە نە دیتیە و دەربازی ناڤ تەڤایا جڤاکی نەبووینە. ڤان ئەگەران وەکریە، ئێدی پرۆسێسا سیاسەتێ چ واتە نەمینیت! ب ئەنجام، ئەڤ گرفتە تەڤ ژ خەتمینا سیستەمێن جڤاکی، سیاسی و رەوشەنبیری دهێن. سەرباری قەلسیا بنواشێ جڤاکی، کو ژ سیستەمێ تەڤنێ جڤاکی دهێت، ئەڤە وەدکەت، گرۆپێن ناڤ جڤاکی/ دەولەتێ هاوارا خوە ببەنە ژ دەرڤەی سینۆران. هەروها نەبوونا ڤان پرۆژێن هزری و هشمەندی، جڤاک راستی هزرێن کەڤنار کریە. ب سەرهەڤ ستەمکاری و بێدادیا جڤاکی وەکریە، خەلک هیڤیێن خوە ل بەر دەرگەهێ پەرستگەهان ببینیت. ئەڤ کەڤنەشۆپیا ئۆلان، ب دیرۆکا خوە یا پتر ژ هزار سالی، هێشتا ئەڤ فامکرن و تێگەهە د سەرێ مە دا وەک گۆڕێن مریان ژیانێ ددەتە مە، کو ب “پیرۆزیا ڤەگەریانا کەڤنەشۆپیێ” دهێتە بناڤکرن!
ئەگەر گەلەکی هشمەندیا فەلسەفێ و دیرۆکێ نەبیت، دێ چەوا کاریت پێشبینیێن نوکە و سوبەهیا خوە شرۆڤەکەت، کو هشمەندیا رەوشەنبیریێ ل سەر ئاڤا دبیت. بنێرە ئەڤ هەڤرکیێن رەوشەنبیریا د ناڤ جڤاکا مە دا، چەوا ژ بۆ دابەشبوونێ، نەک ژ بۆ ململانێ و پێشکەتنێ دهێنەکرن! دیارە ئەڤە ژی خەمەکا مە یا پاشەرۆژێ‌یە، ئەم بزانین و بکارین جودابوونێ، بێخینە د ناڤبەرا دابەشبوونا رەوشەنبیریێ و هەڤرکیا رەوشەنبیریێ دا، چونکو ئەڤ رەوشە هەڤرکیا رەوشەنبیریێ بەر ب لێکدانا رەوشەنبیری و جڤاکی‌ڤە دبەت. هەرچەوا پارتێن مە یێن سیاسی، هەڤرکی گوهەریە شەرێ براکوژیێ، وسا هەڤرکیا رەوشەنبیریێ ژی، دەربازی دابەشبوونێ بوویە. دیارە د رەوشەنبیریێ دا، وەک چەوا د سیاسەتێ دا چ هەڤدەنگیێن بهایێ رەوشەنبیریا هەڤبەش نینن، وسا ژی چ گۆتار و ستراتیژیێن هەڤبەشێن سیاسی نینن! لەورا دیالۆگ و هەڤرکی، دەربازی شەری و لێکدانێ بووینە. ئەڤ دیاردە، د رەوشەنبیریێ دا ب چەکێ تۆندوتیژیا چەڤەنگی دهێتەکرن، وەک چەوا تۆندوتیژیا هێزێ د سیاسەتێ دا دهێتەکرن!
ب ڤان پاشخانان، گەلێن پاشڤەروو، خەبات “بۆ” نەک ب “رێکا” تەڤگەرا “نەتەوە، ناسنامە، هەڤولاتیبوون، کوردینی، پارت و سەرۆک” هاتیەکرن، ئانکو ئەڤ تێگەهە وەک “ئارمانج” نە وەک “رێک” هاتینە بکارئانین. لەورا “نەتەوە و جڤاک”، “پارت و گەل”، “سەرۆک و ولات” و “ئۆل و ژیان” گەلەک ژێکجودانە! جڤاکێن ڤان دەڤەران، د قووناغێن خوە یێن سروشتی دا نەتەوە/ دەولەت دەرباز نەبووینە. ژ بەر هندێ، نەتەوە و دەولەت ب خوە ژی، ب ئاوایەکێ تەندرست ئاڤا نەبووینە.
سروشتێ مرۆڤێ ئاقل بۆ راڤەکرن و تێگەهشتنا ژیانێ، خەریتا رێکا پاشەرۆژا خوە وێنەکێش دکەت. ئێدی ژ بۆ دەربازبوونا ژ ڤێ رەوشێ، مە پێدڤی ب پرۆژێن ڤەژینا خەون و هەڤپاریا نەتەوێ کورد هەیە.
ئەز باورم ل نک مە ژی تەڤ ئال هەڤدەنگن، کو رەوشا سیاسی و جڤاکی ل کوردستانێ، د ئالۆزی و گرفتێن مەترسیدار دا دەرباز دبیت، لێ مخابن هێشتا سیاسەتمەدارێن مە یێن خەلیفە و رەوشەنبیرێن مە یێن فەقە، د گەمارا شکەفتا پلاتۆنی دا، خەونێن خوەشباوریا خوە یا پیڤازی دبینن! ئەڤ ئەقلیەت و هەڤرکیا د ناڤ مە دا، بیاڤێ تێگەهشتنا هەڤبەشا واتەیا “رەوشەنبیری، سیاسی، دەسەلات و دەولەتێ” گەلەکا بەرینکرینە! لەورا ترسا ژ دانپێدانێ، هەموو دەمارێن کاراکتەرێن وان ڤەگرتینە، دەسەلاتا کوردی ژی هەموو گونەهان دئێخیتە ستۆیێ ملەتی، نڤیسەرێن دەسەلاتێ ژی پێ ل سەر هندێ ددانن، کو گونەهـ یا ملەتیە و دەسەلاتا بێگونەهە. ئێدی مانا ڤی جورێ نڤیسەری چ واتە نینن، چونکو گەلەکا ب ساناهیە، بۆ هەر قووناغەکێ ئبلیسەک/ قەدەرەک/ فەلەکەک، بهێتە ئافراندن و گونەهـ و شاشیان بێخینە ستۆیێ وی! دیارە ئەڤ کاودانە، مە بەر ب تۆنێلەکا ترسناکا تاری‌ڤە دبەت. ب ئەنجام، ئەڤ رەوشا دەڤەر تێرا دەرباز دبیت، مە راستی دووریانەکا گەلەک ترسناکا مان و نەمانێ دکەت!
محسن ئۆسمان
بەرلین، 2021.01.20
