محسن ئوسمان
گەلۆ دەسەلات، ل سەر سەرمایا “نەتەوە، ملەت و نیشتیمان” شۆرشێ یان ژی ل سەر سەرمایا “قەبیلە، ئووجاخ، مرۆڤکانێ و…”/ سامانێن سروشتی درست دبیت؟ ئەرێ دەسەلات، ب سایا هێزا ئەقلی یان ژی ب هێزا دەستی درست دبیت؟ل گۆر ئەزموونێن دیرۆکێ، ئەو دەسەلات و ژێدەرێن ئابۆری یێن ب رێکا هێزێن دەرەکی درست بن، دەسەلاتێن بێ بنگەهن. ل ڤان جورە دەسەلاتان، نە قانوون دهێنە دارێشتن و نە ژی دهێنە بجهئینان. ل سەر ڤێ ئاخێ، هێشتا ئەم تێگەهێن “هێز و تۆند/ رەق” ژێکجودا ناکەین. راستە دەسەلات ل رۆژئاڤا/ ئەمریکا ب هێزە، بەلێ دگەل ملەتێ خوە نەرمە و دەسەلات ل رۆژهلاتا ناڤین/ کوردی لاوازە، بەلێ دگەل گەلێ خوە رەقە. بنێرە دەسەلاتا کوردی، تەڤگەرێ د ناڤ جڤاکێ دا ناکەت، بەلکو ل سەر جڤاکێ دکەت؟! دەسەلاتێن ب هێز، ب گەلێ خوە رانە و سەرەدەریێ دگەل سەنتەرێن ب هێزێن گەلی دکەن. دەسەلاتێن ب هێز، ل سەر بنگەهێ جڤاکێن ب هێز درست دبن، چونکو ل نک مە جڤاک لاوازن، دەسەلات ژی خوەیی هزرێن لاوازن. لەورا دڤێت ئەم حەز و شیانێن سیاسی تێکهل نەکەین، هەرچەندە هەردوو ژی ل نک مە نینن. ئێدی ئەو دەسەلاتا ل نک مە پرۆپاگەندە بۆ دهێتەکرن، هەژارا گەلەک ئەلەمێنتانە!د جڤاکێن مە دا، هێشتا پێناسە و ناسناما کەساتی پەیدا نەبوویە، چونکو خەلکێ مە ب گشتی چ بۆ جیهانا دی یان بۆ ئیدیۆلۆگی/ کەسێ دی، “سەرباری بۆ مالبات/ زارۆکان” پرۆژێ قوربانیێ‌یە، کو ئەڤە دبیتە ستوونا ژیانا هوندریا بوونەوەرێ مرۆڤ. د کولتورێ ئۆلان دا، مرۆڤ پتر فێری ملکەچ و پاشبەندیێ، ژ دەسپێشخەری و نەرازیبوونێ دبیت. ل ڤی دەمی، مرۆڤ دەست ژ مافێ خوە بەرددەت و گوهداری وان قانوون و رێزانیا دبیت، یێن مرۆڤ ب ناڤێ خوەدێ دنڤیسیت و خوە دۆرپێچ دکەت. لەورا ئاڤاکرنا کاراکتەران، ل ڤان جڤاکان مینا هەڤن. بنێرە خەلکێ مە وەکهەڤ هزر و رەفتاران دکەن، هەموو پێکڤە رۆژیان دگرن، پێکڤە نڤێژان دکەن و پێکڤە ژی گازندان دکەن! ئەڤ جورە کاراکتەرە، د تەڤ واران دا چاڤ ل یەک دکەن. ل ڤی چاخی، مرۆڤێن بێ “خولک، رەنگ و دەنگ” درست دبن، کو خوە د کاراکتەرەکێ هاڤی دا پەردەپۆش دکەن! ب ڤێ تێگەهشتنێ، “مە هێشتا هزر نەکریە و هێشتا ژی ئەم ژ هزرێ دوورین/ هایدیگەر”(1)! مخابن ب ڤەگێرانا دیرۆکا کوردان دیار دبیت، هەرتم کورد ل سەر یەک ئاخڤینە، بەلێ دگەل هەڤ نائاخڤن!برسیکرنا “مەژی و زکی”، مرۆڤەکێ ژ توخمێ جەلەبی درست دکەت و مینا کاروانەکێ بوونەوەرێن “خوەشباور و بێباور” سەرهەڤ دکەن. مخابن ل ڤێ هەرێمێ، تێگەهێ “ئازادی، وەکهەڤی، دادپەروەری و…”ێ، ژ فەرهنگێن دەسەلاتان کەتینە. ب ڤان رەفتاران، نێر دهێنە ماسککرن و مێ ژی دهێنە پێچان. ب ئەنجام، بوونەوەرەکێ رۆبۆت درست دبیت. لەورا مرۆڤ دکاریت بێژیت، گەلەکێ ئەقل گرتی و دەڤ ڤەکری، نکاریت ژیانا خوە دگەل ڤی سەردەمی بەردەوام بکەت.تراژیدی و پرسگرێکێن ب سەرێ مە هاتی و دهێن، چەند گونەها دژمنانە، هند و پتر ژی ژ “هەژاریا هزرێ و قەلسیا هشمەندیێ” و “ژ فۆرمی نێرینا مە بۆ گەردوون و ژیانێ” دهێن. ئەم ب چاڤێن هاڤیێن دیرۆکێ ل تەڤ تێکستان دنێرین، لەورا گەلێ مە قوربانیێن خواندنێن شاشێن تێکستێن “ژیانێ، ئۆلی، سیاسی، ئەدەبی و هزری”نە. ئەڤێ ترسا ژ دیالێکتیکا “ڤەگەر و دەربازبوون”ێ، کەشێ گشتیێ گەلێ مە داگیرکریە. د ڤێ هێلی دا، فروید دبێژیت هەر چ تشتێ ب درێژیا دیرۆکێ هاتیە نڤیسین، دێ رۆژەک هێت وەکو ڤۆلکانان ب سەروچاڤێن رێگران ڤە پەقیت.دەسەلاتا کوردی، پتر وەک مێهڤان ژ خوەیێ مالێ کار دکەت، لەورا ل نک مە چ پرۆژێن “نەتەوەیی، هزری، ئابۆری و…” نینن. ب ڤێ تێگەهشتنێ، نەبەس دەسەلاتێ پێدڤی ب “زانا، شەهرەزا، هشمەند و دانایان”ێن خوە نینە، بەلکو رەوشەنبیر خەساند، پرۆسێسا رەخنێ لغافکر، پەروەردی بێدادکر، راگەهاندن بێواتەکر و کوردستان گەندەل و تالانکر! ب ئەنجام، بێباوری و هاڤیبوونەکا دژوار پەیداکر.دانپێدان ب شکەستنان و ڤەگەریانا ئەگەران ب خوە دەرگەهێ سەرکەتنێ‌یە، چونکو شکەستنا راست هەژاریا ئاشکراکرنا شکەستن و دوبارەبوونایە. ئێدی رەخنە و تێپرسین، دوو کریارێن گرینگێن وەرارا جڤاکا‌نە. لەورا دڤێت هەردەم، تێهزرکرنێن پرسیارکەر بهێنەکرن، دا بگەهینە جهێن بڤە و هزر تێنەهاتینەکرن. ب راستی، دیرۆکا باژارڤانیێن مەزن، دیرۆکا پرسێن مەزنە، چونکو “پرسیار ب خوە، داینکا هزرکرنێ‌یە/ هایدیگەر”(2). ئێدی دەما دەرگەهێن پرسێن ڤەکری دهێنە گرتن، ئەقل ژ کار دکەڤیت، لەورا بێی ل بەرچاڤگرتن و تێگەهشتنا ڤێ یەکێ، ئەم نکارین واتەیێ بدەینە بوون و ژیانێ، چونکو “چ تشت بێی کەد ناهێت، هەژاری نەبیت”(3). ل داویێ، راستە گومان زانینێن بچووک دکوژیت، لێ زانیاریێن مەزن پەیدا دکەت. ئەگەر نە، ما گەلۆ ژ بلی “مرۆڤێن کورد وەک کاراکتەرێن بێ ناڤنیشان”، مرۆڤ دکاریت ناڤەکێ دی ل رەوشا مە بکەت؟!ژێدەر1) إسماعیل مهنانة ـــ العرب و مسألة الاختلاف/ مأزق الهویة و الأصل و النسیان ـــ منشورات الاختلاف، ط1، بیروت ــ لبنان، 2014 ص18.2) د. عبدالجبار الرفاعي. ژێدەرێ بەرێ، بپ123.3) د. عبدالجبار الرفاعي ـــ الدین و الظمأ الانطولوجي ـــ مرکز دراسات فلسفة الدین، ط1، بغداد ـــ العراق، 2016 ص100.
