محسن ئوسمان
ئاخڤتن ل سەر هەشتێ ئادارێ ل رۆژهلاتا ناڤین، بێی ریفۆرم و کوردکرنا مەلا و مزگەفتان، پربێژیە! ئیرۆ هەر مەلایێ “ئایەت و حەدیسێن” نە کەڤنە خزمەتا ڤێ قووناغێ ل گۆتارێن خوە یێن ئەینی و رۆژێن دی پێشکێش نەکەت، ب هەر ئاوایەکی هەبیت، ئەو خزمەتا چەتێن داعش دکەت! ژن د ڤێ رەوشێ دا ب چ ئاوایان رزگار و ئازاد نابیت، لەورا دڤێت گڤاشتن ل سەر “حکومەت، وەزارەتا ئەوقاف و دەزگەهێن راگاهاندنێ” بهێتەکرن! ببۆرن گەلی خانمێن هێژا ئەز ل رۆژا هەوە/ هەشتی ئادارێ نکارم بەحسێ هەوە بکەم، چونکو رەوشا مە یا چەرخێ ناڤین، ب چ شێوان رێکا رزگاری و ئازادیا هەوە ناکەت! لەورا دێ پتر ل سەر ڤێ رەوش و ئالۆزی ئاخڤم!* * *بنێرن پرانیا دیرۆک و تەڤگەرێن کوردی ژ پەرستگەهان دەرکەتینە، لێ ئەڤ دیرۆکە ل گۆر دەم و رەوشان نەهاتیە ریفۆرمکرن، گەلۆ بۆچی نوکە ئۆل تەڤلی هزرا نەتەوەیی نابیت! گەلۆ بۆچی مەلان چ رۆل و هەلوەست هەمبەر پرۆسێسا ئەنفال نەبوو! بەلێ ئەڤرۆ پتر ژ 500 گەنجێن کورد چووینە ناڤ رێزێن چەتێن داعش! سیاسەتمەدار و هشمەندێ نکاریە زەمینێ کولتورێ ئیسلاما کوردی خوەش بکەت، تەنێ مەلایێن نێزیکی پەکەکێ نەبن، هندەک هشەمەندیا نەتەوەیی تەڤلی گۆتارین وان بووینە. ئەرێ بۆچی وانەیا ئۆلی ل خواندنگەها هەبیت و یێن هزر و فەلسەفی نەبیت، چونکو وەک چەوا مامۆستا ل خواندنگەهێ مێتۆد هەیە، وسا ژی دڤێت مەلا ژی مێتۆدێ گۆتارا ئەینیان هەبیت. ئەڤە دخوازیتە لێڤەگەرەکێ بۆ چارەسەرکرنا ڤان پرسگرێکان، ئەڤە دخوازیتە دەستوور، رۆلێ راگەهاندنان. وەک چەوا لێژنا سەرپەرشتیێ ل خواندنگەهان هەیە، وسا دڤێت جورەکێ لێژنەیان بۆ پەرستگەهان ژی هەبیت. مێتۆدێن خواندنێن “حوجرە، پەیمانگەهـ و زانکۆیێن ئۆلی” ل کوردستانێ بهێنە ل بەرچاڤگرتن، چونکو مەلا ل سەر مینبەرێن مزگەفتان خەبەر و پەیڤێن کرێت دبێژنە یێ هەمبەری خوە/ سکولاران، گەلۆ کانی رۆلێ وەزارەتا ئەوقافێ؟ دڤێت کار ل سەر هشکرنا هزرێن داعش “سەلەفی، وەهاب و حەمبەلی/ تەکفیر، توندوتیژی، دانپێدان ب مرۆڤێن مرۆڤی، دروستکرنا گیانێ نەتەوەیی” بهێتەکرن، چونکو رۆژین ئەینی، نێزیکی یەک ملیۆن کەس نڤێژان دکەن، مخابن تا نوکە ب زەلالی مزگەفت خزمەتا عرۆبێ دکەن. بۆچی دەما تێگەهەک/ هزرەک ژ دەرڤەی سینۆران بهێت، بەرا هەر تشتی دڤێت مرۆڤ ڤەدگەریتە دەستووریا تیتال و ئۆلی، گەلۆ ئۆل رێکێ ددەت یان نە!ئیرۆ ئیسلام خوە ب جەمسەرێ جیهانێ دبینیت، هەر گوهەرینەکا هەبیت ژی، وەک ژێدەر بۆ خوە دهژمێریت، دبێژیت هەر تشت ژ “قورئان و حەدیسان” دەرچوویە و دەردچیت! ب شێوەکێ دی پرسگرێکا سەرەکی ئەم هەموو راستیێ ل لایی خوە دبینین، چونکو هەموو زانستەک د ئۆلی/ قورئانێ دا هەیە، ب ڤی یەکێ ژی هەرتم باوریا خوە پێ گەرم و درێژ دکەین! ئەڤە ژی تەڤ دەرگەهێن پێکۆل و گەریانان کلیل ددەت! هەر زیان و ڤەکێشان ب سەرێ ئۆلی/ ئیسلامێ بهێت وەک کۆمپلۆ دهژمێریت و گونەهـ و شاشیێن خوە ژی دئێخیتە ستوویێ رۆژئاڤا و ئیسرائیل.کێشە د ناڤبەرا سکولار و ئۆلداران دا، پرانیا کەسێن سکولار ژ دەڤەی خواندیە یان ژیایە، لێ کەسێن ئۆلدار ل بەر دەستێ مەلا و فەقان خواندیە. سکولار ئۆلی قەبوول دکەت، لێ ئۆلدار سکولاری قەبوول ناکەن، ب تێگەهشتنا ئۆلداران “ئیسلام: ئۆل و دەولەت”، سکولار ئۆلی قەبوول دکەن، لێ دەولەتا ئۆلی قەبوول ناکەن. مرۆڤ دکاریت ب ئاوایەکێ دی بێژیت، سکولار کەسێن ئۆلدار ژ سیاسەتێ ب دوو دئێخن.دڤێت ئەم جوداهیێ د ناڤبەرا هەلگرێن تێکستی ئۆلی و بەرهەڤیا ئۆلی د گۆتارا گەلێری دا بکەین! ئەڤە ژی ل گۆر هەلوەستێن ئیدیۆلۆژی و سیاسی دهێنە بارکرن، چونکو گەلەک جاران ئەڤ تێگەهشتنە وەک ناسناما گەلێری دهێتە فامکرن. پرسگرێکێن ئۆلی نە ڤەدەری هەڤرکیا ل دۆر دەسەلاتێ‌نە، چونکو ململانێیا د ناڤبەرا هەردوو دەسەلاتان “دەمی و گیانی” دا هەرا بەردەوامە و گۆتارێن هشکێن ئۆلی/ سیاسی توندرەوی و دژهەڤیێ بەرهەم دئینن. دیارە ژیانا مە هەموو بوویە ئۆل، بنێرە “مزگەفت، خواندنگەهـ، مال، کولان و…” تەڤ بووینە پەرستگەها پەروەردەکرنێ، لێ بەلێ ل خواندنگەهان هەمبەر فەلسەفێ ناخوینن، مینا وەلاتێن عەرەبێن ئەفریکی، هەلبەت ئەڤ یەکە دێ ژینگەهەکا ئۆلی/ کۆزەرڤاتیڤ پەیداکەت! فروید ئەڤ یەکە ب نەهشی/ گرێ بناڤکر، ئەڤێ کێماسیێ وەکریە مرۆڤ جیهانا خوە ب تەختێ ئەسمانی پر بکەت و جیهانەک بێکێماسی د مەژیێ خوە دا ئاڤا بکەت. وەک دیرۆک دبێژیت تاکو شۆرش و ریفۆرم د ئۆلی دا نەهێنەکرن، تەڤگەر و شۆرشێن سیاسی نکارن چ گەهورینێن ریشالی بکەن. ئێدی ئەگەر کورد/ رۆژهەلاتا ناڤین بخوازیت بهێتە گوهەرین، دڤێت ژ گوهەرینا ئۆلی وەک “ریفۆرم و شۆرش” دەست پێ بکەن.یەک ژ لەنگیا عەقلێ مرۆڤێن رۆژهەلاتا ناڤین، نکارن دەسنیشانا پرسگرێکێن خوە بکەن، بنێرە پرانیا دیرۆکا مە هەر ژ ئەنفالا قورئانێ تا دگەهیتە ئەنفالا ئێزدیێن شنگالێ، ب ناڤێ ئیسلاما سیاسی هاتیەکرن، لێ دیسان ژیانا مە هەموو بوویە ئۆل، بنێرە “مزگەفت، خواندنگەهـ، مال، کولان و…”، تەڤ بووینە پەرستگەهێن پەروەردەکرنێ، لێ بەلێ ل خواندنگەهان هەمبەر فەلسەفێ ناخوینن، مینا وەلاتێن عەرەبێن ئەفریکی، هەلبەت ئەڤ یەکە دێ ژینگەهەکا ئۆلی/ کۆنزەرڤاتیڤ پەیداکەت! ڤێ یەکێ ئەم تەڤ کرینە “زێرەڤانێن ئۆلی”. ب ڤێ واتەیێ گەلێ کورد راستی دوو پرسگرێکان هاتیە، یەکەم بندەستیا سەردەستان، ئانکو نەبوونا دەولەتەکا سەرانسەری ل هەر چوار پارچێن کوردستانێ یان چوار دەولەتێن سەربەخوە، چونکو هێزێن هزری و رەوشەنبیری ل ڤی بیاڤی دهێنە مەزاختن. دووهەم بندەستیا کولتور و تیتالێن چەرخێ ناڤین، ئەڤ کولتورە رەهبەریا مە بەرۆڤاژی پێشکەتنا جیهانێ دکەت، ئەڤ تیتالە تەڤلی ئۆلی بووینە و دبنە رەهبەرێن پاشڤەرۆیێ!مە نکاریە ئۆلی ژ دەسەلاتا تێۆلۆژی دەربازی پێرابوونێن ژیانێ بکەین، چونکو ئیرۆ دوو (“تێۆ ــ ئۆل” و “تێۆ ــ سیاسی”) ئیدۆلۆژی رێگریا رۆشنگەریێ دکەن. پرسێن رۆشنگەریێ رزگارکرنا ئیرۆ و سوبە ژ رێگریا ڤان هەردوو تێگەهانە. پرۆژێ رۆشنگەریێ ژ بنگەهـ دەربازبوون ژ رەوشا لاواز و هەژارا تێگەهشتنا مرۆڤیە، تێگەهشتن و هزرکرنا خەلکی کەتینە شۆکا ڤان هەردوو تێگەهان. ئانکو مە نکاریە تێهزرکرنێ د ئۆلی دا ژ دەرڤەی دەسەلاتا تێۆلۆژیا سیاسی بکەین، چونکو مە ئۆل ب رێکا سیاسەت و بەرژەوەندیێ ناسکریە. ئەڤ تێگەهشتنە کەشێ گشتیێ دەڤەرێ دادپۆشیت، ئەڤێ بزاڤا تێۆلۆژی “کوولەتیا خوەبەخش” ئافراند. ئەڤ “تێگەهشتنا خوەجهیا پیرۆز”، ئاسویێن بوونا مرۆڤی هەڤسار دکەت، ئەڤ ئیدیۆلۆژیە رەوشەنبیریا سەرکوتکرنێ ئاڤا دکەت، ب ڤان پاشخانان ئەم خوە د سەر دیرۆکێ را دهاڤێین. دڤێت مۆرال/ ئەتیک ل سەر ئۆلی نەهێتە ئاڤاکرن، بەلکو ل سەر رەفتاران، دڤێت ل سەر باوریێن هشک نەهێتە ئاڤاکرن، بەلکو مەبەستا ئۆلی نە بەهەشت و دۆزەخ بن، بەلکو مەبەست رەفتار و جیهانبینینا مە یا ئیرۆ بیت. ئەڤە تەنێ حەزا مرۆڤی بنگەر دکەن، دڤێت سەرەدەری دگەل ئۆل وەک دوورهێل نەک وەک باوری بهێتەکرن، ئۆل رێکە پتر ژ باوریێ و ئارمانجێ. مە نکاریە شۆرشەکا جڤاکیا کوور بۆ هەلوەشاندنا بنواشێ گەنارێ عەقل و کولتورێ کەڤنەشۆپ بکەین، بەلکو پتر ڤەژەن ژ هشمەندیێ بوویە. فویەرباخ دبیژیت ئۆل سەدەمێ هاڤیبوونێ‌یە، چونکو ئەو ساخلەتێن د ئۆلی دا دهێنە گۆتن، ل ژیانێ ناهێنە بجهئینان. مرۆڤ هەمبەر خوەداوەندی خوە لاواز دبینیت و راستی هاڤیبوونێ دهێت! ئیرۆ ژی ئەو تێگەهشتن بەروپشت بوویە، مرۆڤ چ ناکەت و هەر تشتی وەک بەرخوە بکار دئینیت، ئەڤە ژی دبیتە جورەکێ دی یێ هاڤیبوونێ! هەر تشت ئیرۆ بۆ مە ئامادە دهێت، ژیانا مە ب تەڤایی فۆرمێ قالب و کەلیشان وەرگرتیە، هەر تشت بۆ مە یێ هاڤیە، ل داویێ ئەم د کۆمارەکا هاڤی دا دژین! ل ڤی چاخی مرۆڤێ بوونەوەر یێ بوویە مرۆڤێ رۆپۆت، ئها ل ڤی دەمی عەقلێ ئامووری دەسەلاتێ ل مە دکەت.داویتا نوکە رۆژهەلاتا ناڤین تەڤگەرێ بەرۆپشتی سەنتێن پێشکەتنا جیهانێ دکەن، ئورۆپا شۆرشێن سکولاری و مۆدێرن دکەن و دچنەپێش، ئەم شۆرشێن ئۆلی و کەڤنەشۆپی دکەین و دچینەپاش! مە وەک ئورۆپیان شۆرشەک د ئۆلی/ جڤاکێ دا نەکریە، بەری شۆرشێ د سیاسەتێ دا بکەین! ل جڤاکێن رۆژهەلات و ب تایبەتی ل ڤێ داویێ “ئۆلی وەک چارەسەری” خوە پێشکێشی گەلێن رۆژهەلاتا ناڤین کریە. جوداهی د ناڤبەرا مە و گەلێن پێشکەتی دا “ئەم خوە ژ گرفتێن خوە دوور دئێخین و گەلێن پێشکەتی دبێژن “ئەم یێن هەین دا گرفتێن خوە چارەسەر بکەین”!
