سەرهەلدان ٣٠ سال

ئەحمەد بالای

رۆژا ٥ ـ ٣ ـ ١٩٩١، رۆژا ئێکێ بوویه‌‌ ژ سه‌رهلدانا كوردان ل باژێرێ رانیێ ل پارێزگه‌ها سلێمانیێ ده‌ستپێكر هه‌یا رۆژا ٢١ ـ ٣ ـ ١٩٩١، پڕانیا خاكا کوردستانێ هاته‌ رزگاركرن لژێر ده‌ستهه‌لاتداریا رژێما به‌عس. پارێزگه‌ها (سلێمانیێ ـ هه‌ولێر و دهۆک ) ژ لایێ سه‌رهلدایێن كوردان ڤه‌ هاتن رزگاركرن و جارا ئێکێ بوویه‌ د مێژوویا گه‌لێ كورد دا چریسكێن ئاگرێ نه‌ورۆزێ ل (بابه‌ گۆڕگۆڕ) هاتینه‌ چه‌قاندن باژێرێ که‌رکۆک ئه‌و باژێره‌ یێ بوویه‌‌ دلێ کوردستانێ و چاره‌نڤێسێ ملله‌تێ كورد پێڤه‌ هاتیه‌ گرێدان رۆژا ٢١ ئادارێ كو دبه‌ رۆژا جه‌ژنا نه‌ته‌وا كورد رۆژا سه‌رکه‌تنا كاوێ ئاسنگه‌ر لسه‌ر زۆلم و سته‌ما ده‌حاكێ خوین مێژ كو چه‌ندین نه‌ته‌وێن دن ژی شانازیێ بۆێ رۆژا پیرۆز دكه‌ن. که‌لها که‌رکۆک مینا كه‌لها دومدم سه‌رێ خوه‌ راكر پێشوازی ل ره‌فێن پێشمه‌رگێن قه‌هره‌مان و خه‌لکێ شۆڕەشگێر دكرن. دگه‌ل ئه‌لندا ٢١ ئادارێ شه‌مالكێن ئازادیێ لسه‌ر دیوارێن كه‌لها که‌رکۆک برێزكرن، سرۆدا ( واهاتن پێشمه‌رگێن مه‌) ل گه‌ل ده‌نگێ ته‌قینا چه‌کێ سه‌رهلدایێن كوردان بهه‌ڤره‌ د بسترین، هه‌ر چه‌نده‌ رزگاركرنا باژێرێ که‌رکۆک ژ بۆ چه‌ند رۆژان بوویه‌‌ لێ دیسان رۆژه‌ك دیرۆكی بوویه‌‌ ژبۆ گه‌لێ كورد، ژ بۆ دوست و دوژمنان خۆیابو كو که‌رکۆک دل و قودسا کوردستانێ یه‌. چاوان مرۆڤ بێ دل ناژیت وسان کوردستان ژی بێ كەركۆك نابیت‌. هه‌ر رۆژه‌ك دێ هێت چ دۆر چ نێزیك باژێرێ که‌رکۆک قودسا کوردستانێ ب ئێکجاری دێ که‌ڤیت ده‌ست خۆدانێن خوه‌ یێن رەسەن ئه‌وژی ملله‌تێ كورده‌. د ماوێ وان چه‌ند رۆژان دا ب هه‌زاران به‌لگه‌ و دوکۆمێنتێن مێژوویێ كه‌تن ده‌ست پارت و رێخراویێن کوردی تایبه‌ت هێزێن ئێکه‌تی نیشتیمانی کوردستان، ژبه‌رکو‌ هێزا ئێکه‌تی نیشتیمانی کوردستان رۆله‌ك سه‌ره‌كی هه‌بوویه‌‌ د رزگاركرنا باژێرێ که‌رکۆک دا. ئه‌و به‌لگه‌ و دوکۆمێنت ئیرۆ د ئه‌رشیفا وه‌لاتێن هه‌ڤپه‌یمان ڤه‌ ‌ پاراستنه‌. ل ده‌ستپێكا سه‌رهلدانێ ل باشوورێ ئێراقێ رۆژا ١٥ـ ٢ ـ ١٩٩١، سه‌رۆکێ ئه‌مریکا (جورج بۆش) ب شێوه‌ك فه‌رمی پشته‌ڤانیا خوه‌ ژ بۆ گه‌لێ ئێراقێ راگه‌هاند كو، به‌رده‌وامیێ بسه‌رهلدانێ بده‌ن هه‌یا رژێما سه‌دام ل سه‌ر ده‌ستهه‌لاتداریێ لاده‌ن. لێ پشتی سه‌رکه‌تنا گه‌لێ ئێراقێ مسوگه‌ربۆی رۆژ ب رۆژ رژێما به‌عس ل هەمبەر سه‌رهلدایێن كورد و عه‌ره‌ب بێ هێز و لاواز دبۆ و به‌رب نه‌مانێ د چوو. سه‌رۆکێ ئه‌مریکا جورج بۆش هه‌لویستێ خوه‌ گۆهاڕت سۆزا خوه‌ ل گه‌ل ملله‌تێ ئێراقێ بجهـ نه‌ئینا، بریاره‌ک فه‌رمی راگه‌هاند كو شه‌ڕێ سه‌هلدایێن كورد و عه‌ره‌بێن شیعه‌‌ ل دژی حکوومه‌تا ئێراقێ ئارێشه‌ك نافخۆیه‌ بریارا ڤه‌كێشانا هێزێن هه‌ڤپه‌یمان دا كو ژ خاكا ئێراقێ ده‌ركه‌ڤن. سه‌رۆکێ ئه‌مریكی راگه‌هاند مه‌ وه‌ك هێزێن هه‌ڤ په‌یمان ئه‌ركێ خوه‌ ب جهـ ئینا هێزێن ئێراقێ ژ خاكا کوێت ده‌رخستن. ئارمانژامه‌ نه‌ ژناڤبرنا رژێما سه‌دام بوویه‌‌. وی چاخی هێزێن هه‌ڤ په‌یمان ده‌مل ده‌ست ژ خاكا ئێراقێ ده‌رچوون، گه‌لێ ئێراقێ ب كورد و عه‌ره‌ب و ب كێمه‌ نه‌ته‌و ڤه‌ هێلان لژێر غه‌زه‌با تانكو تۆپێن رژێما به‌عس. دیسان حکوومه‌تا ئه‌مریکا ده‌ستۆری دا رژێما به‌عس كو فرۆكێن جه‌نگی ژ توخمێ (سه‌متی) ل سه‌ر هێلا سنۆرێن باشوور و باکوورێ ئێراقێ ب فرن و چه‌کی ل دژی سه‌هلدایێن كورد و عه‌رب بكار بینن، هه‌ر چه‌نده‌ ل گۆڕ په‌یمان و رێكه‌فتنێن ناڤنه‌ته‌وی راگه‌هاندیه‌ تایبه‌ت دپه‌یمانا (جنێف) سالا ١٩٤٩، ل سه‌ر هێزێن ناڤنه‌ته‌وی هاتیه‌ سه‌پاندن (فه‌رزكرن) كو پارێزڤانیا خه‌لكێ سڤیل بكه‌ن. ل گۆڕ پرۆتوكولا ژمار ئێک ل پاشكویا په‌یمانا جنێف سالا ١٩٤٩ كو ئه‌و ژ هه‌موو یاسایێن ناڤنه‌ته‌وی گرنگ تره‌ د وارێ پاراستنا مافێن مرۆڤێ سڤیل دا تایبه‌ت برگا ٤٨ به‌شا چارێ وسان دایه‌ خۆیاكرن كو پێویسته‌ روومه‌تا پاراستنا خه‌لكێ سڤیل بهێته‌ گرتن و پارێزڤانیا وان بهێته‌كرن ژ ئارمانژێن شه‌ڕی بهێنه‌ پاراستن جودایی هه‌به‌ د ناڤبه‌را خه‌لكێ سڤیل و شه‌ڕڤانا دا. دیسان جودایی د ناڤبه‌را ئارمانژێن سڤیل و له‌شکری دا هه‌به‌. تنێ چه‌ک ل دژی ئارمانژێن له‌شکری بهێته‌ بكار ئینان. هه‌ر چه‌نده‌ وه‌لاتێ ئێراقێ و ئه‌مریکا هه‌ردوویان ئه‌و ئه‌و په‌یمان ئیمزاكریه‌، لێ مخابن جورج بۆشی مینا سه‌دام پێگیری ب چ په‌یمان و رێكه‌فتنێن ناڤنه‌ته‌وی نه‌كرن ژ به‌ر پاراستنا به‌رژوه‌ندێن خوه‌ لهه‌رێما رۆژهه‌لاتا ناڤین و بجهكرنا ئستولێن خوه‌ یێن له‌شکری ل كه‌نداڤا عه‌ره‌بی تایبه‌ت ل کوێت و سعودی و… پشتی بریارا جورج بۆشی و دۆرخستنا هێزێن هه‌ڤ په‌یمان رژێما به‌عس چه‌ندین هێزێن له‌شکری ل گه‌ل چه‌کێ کێمیایی ـ راكێتێن دۆرهاڤێژ و فرۆكێن جه‌نگی ل گه‌ل هێزێن (مجاهدین خه‌لق) و چه‌ند د یڤه‌لانكێن دن هێرش كرنه‌ سه‌ر باژێرێ که‌رکۆک و هه‌رێمێن رزگارکری. كوردان ژی ژ ترس و سه‌هما چه‌کێ کێمیایی گوند و باژێر ڤالاكرن به‌رب سنۆرێن هه‌رێمی هه‌لاتن ژبه‌ركو هه‌له‌بچه‌ک دن دووباره‌ نه‌بیت‌. پتری دوو ملیون كوردان ته‌ڤلی وێ مه‌شا دیرۆكی ب بوون. بسه‌دان رۆژنامه‌ڤان ـ چاپه‌مه‌نی ـ ئێزگه‌ و تێله‌فزیونێن جیهانی و نه‌ته‌وی د هه‌وارا ملله‌تێ كورد هاتن، ئێش و ئازارێن وان ب ده‌نگ و ره‌نگ ل سه‌ر ئه‌کرانێن مه‌دیا ته‌ماشه ‌دكرن. وی چاخی پرسا کوردی که‌ت‌ سه‌ر ماسه‌یا ناڤ نه‌ته‌وی، پرسا کورد بۆ جهێ باس و لێكولینێ. د ئه‌نجام دا بریارا جڤاتا کۆما نه‌ته‌وی ژماره‌ ٦٨٨ رۆژا ٥ ـ ٤ ـ ١٩٩١، هاته‌راگه‌هاندن كو پێویسته‌ رژێما ئیراقێ ده‌مل ده‌ست شه‌ڕی رابگره‌ ل دژی گه‌لێ كورد و عه‌ره‌ب.