عادل حەسەن
نڤێسین یان ڤه‌كولین لسه‌ر سه‌رهلدانا سالا 1991ێ ، پێدڤى ب خاندنه‌كا هویر و زانستى و ئه‌كادمى هه‌یه تاكو بشیێن وێ روویدانا دیروكى وه‌ك هه‌یى به‌رچاڤبكه‌ین .
لێ ژبه‌ر نه‌بوونا ده‌مى و شیانا دێ وێ ڤه‌كولینێ بو قۆناغه‌ك دى هێلم .
ب كورتى دشێم بێژم سه‌رهلدانا باشورێ كوردستانێ كاره‌ك دیرۆكی یه بۆ ملله‌تێ كوردستانێ ب گشتى و باشوورێ كوردستانێ ب تایبه‌تى .
دكارم بێژم سه‌ركه‌تنا سه‌رهلدانا باشوورێ كوردستانێ ل سالا 1991ێ چه‌ندین ئه‌گه‌ر هه‌نه و دشێم ژ بۆی دوو ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كى ڤەگەرینم، ئه‌وژى ئه‌گه‌رێن بابه‌تى و ئه‌گه‌رێن ناڤخۆیى بنە.
A/ دشێم ئه‌گه‌رێن ده‌ره‌كى ب ڤان خالێن ل خوارێ هاتینە رێزکرن ب كورتى دیار بکەم:
1/ ل سالێن هه‌شتێیاندا گۆرانكارییێن مه‌زن لسه‌ر ئاستێ جیهانێ روویدان و وان گۆرانكاریان كارتێكرنێن خۆ یێن پۆزه‌تیڤ لسه‌رچاره‌نڤیسیێ مله‌تێ كوردستانێ هه‌بوویه، دشێم گرنگترین گۆرانكاریان ژ بۆی نه‌مانا شه‌رێ سار یێ د ناڤبه‌را چه‌په‌رێ لیبرالیزم و چه‌په‌رێ ماركسیزمێ و لینینزمێ و سه‌ركه‌تنا چه‌په‌رێ لیبرالیزمێ و گۆرانكاریێن مه‌زن لسه‌ر چه‌په‌رێ ماركیسزمێ كو به‌ره‌ڤ پروستاریكا چون ڤەگەرینم، نه‌خاسمه ل سالا 1991ێ كو گۆرباچۆڤ سه‌ركێشیا وێ ل ئێکەتییا سوڤیه‌ت یا جاران كر، و د ئەنجامدا دابه‌شبوونا سۆڤیەتێ ژ بۆ چه‌ندین ولاتان و گۆرنكارێن بنه‌ره‌تى ل ناڤا سوڤیه‌تى ل دووڤ خۆ ئینان.
2/ گه‌شه‌کرنا هزرا دیموكراسى و مافێن مروڤان و مافێن چاره‌نڤێس و بازارێ ئازاد و روژنامه‌ڤانییا ئازاد وگۆرانكاریا سنۆران ل سه‌رانسه‌رى جیهانێ، دشێم بێژم هه‌رفاندنا دیوارێ به‌رلین ل سالا 1989ێ باشترین بەلگەیێ گورانكاریا بوو و كارتێكرنا خۆ ل سه‌ر چه‌ندێن تێگه‌هێن سیاسی و ده‌ستهه‌لاتێ كر.
3/ هه‌رفاندنا تێگه‌هێن دیكتاتۆرى و سیسته‌مێن که‌ڤنپه‌رەستیێ و ره‌گه‌زپه‌ره‌ستیێ ل زۆربه‌یا ده‌ستهه‌لاتین جیهانى دا ب ئاوایەکێ کو ئەڤ دەستهەلاتداریە به‌ره‌ڤ سیسته‌مێن لیبرالى و سوشیال دیموكراسى ڤه چون.
4/ به‌رزه‌بوونا ئیراقێ دناڤبه‌را چه‌په‌رێ ئیشتیراكى و چه‌په‌رێ سه‌رمایه‌داریێ دا، كو تاكو سالا 1980یێ گەلەکا نێزیكێ چه‌په‌رێ ئیشتیراكى بوو، پاشان د ئه‌نجامێ شه‌رێ كه‌نداڤێ دا ب نا‌چارى به‌رڤ چه‌په‌رێ سه‌رمایه‌دارییێ چوو، واته هه‌ر پێیه‌كێ وێ د چه‌په‌ره‌كێدا بوو و ستراتیژیه‌تا خۆ ژ ده‌ست دابوو و زێده‌تر كه‌تبوو ژێر باندورا ته‌كتیكێدا.
5/ سالا 1980ێ تاكو سالا 1990ێ عیراق كه‌ته د شه‌ره‌كێ مه‌زندا چ د گه‌ل ئیرانێ و چ دگه‌ل ده‌وله‌تێن كه‌نداڤى و نه‌خاسمه د گه‌ل ده‌وله‌تا كووێیتێ دا، ده‌هـ سالا شه‌ر ب به‌رده‌وامى ل وەلاته‌كێ بچووك یێ مینا ئیراقێ دا ئەڤ وەلاتە توشى قه‌یرانێن مه‌زن کربوو، ئه‌ڤجا ژ قه‌یرانێن ئابورى و ناڤخویی و جڤاكى بگرە حەتا دگەهنە قیرانێن له‌شكه‌رى ….. هتد، واته عیراق كه‌ته د گۆما قه‌یراناندا.
6/ تاكو به‌رى شه‌رێ كه‌نداڤێ سوپایەکێ بهێز ژ بۆی ئیراقێ دروست ببوو، ڤێ یەکێ وەکر کو ئیراق گەلەک به‌ره‌ڤ غروریه‌تێ بچیت و سه‌نگا دروست یا سوپایێ خۆ نەزانیت، ل ده‌مێ چوویه د وەلاتێ كووێتێ دا و تۆشی شكه‌ستنه‌كا وه‌سا دژواربووی كو سوپایێ وێ ته‌راوبه‌را بووی و زنجیرا رێكخستنا سوپایێ ئیراقێ هاتیه هه‌ره‌فاندن و چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نیێن وێ هه‌مى هاتینه ژناڤبرن، ئه‌و سەهما خه‌لكی ژ بۆ سوپایێ ئیراقێ نه‌ما و بوو جهێ گالته‌پێكرنێ ل ده‌ڤ ئیراقیا و ده‌رڤه‌ى ئیراقێ.
7/هه‌رفاندنا ده‌ستهه‌لاتا ئیراقێ كه‌ته د ستراتیژییا ئه‌مریكا دا و نه‌خاسمه پشتى سه‌روكێ ئه‌مریكا ل 29 شوباتا 1991ێ ب ئاشكەرایى ل دەزگەهێن راگه‌هاندنێ دا به‌لاڤكرى و داخازا ژ هاولاتیێن ئیراقێ كرى كو ل دژى ده‌ستهه‌لاتا ئیراقێ سه‌رهلدانێ بكه‌ن و ئه‌مریكا نه ب تەنێ ل پشت ڤێ بانگه‌زیێ راوه‌ستا به‌لكو ده‌ست ب پێنگاڤێن بنه‌ره‌تى ژ بۆی نه‌هێلانا ده‌ستهه‌لاتا ئیراقێ كرن، گرنگترین پێنگاڤێن ئەمریکا ئه‌ڤه بوون:
1/ په‌یدكرنا رایا گشتی یا جیهانێ و دروستكرنا هه‌ڤپه‌یمانیه‌كا ده‌ولى چ ژ لایێ سیاسی بیت یانژی ژ لایێ لشكه‌رى بیت، ژ بۆ هه‌رفاندنا ده‌ستهه‌لاتا ئیراقێ.
2/ ته‌رخانكرنا بودجەیە‌كا گەلەک زێدە.
3/ کۆمکرنا هه‌مى هێزێن به‌رهەلستكار ل ئیراقێ ژ چه‌پێن راستره‌و تاكو راستێن چه‌پره‌و، ل ژێر سەیوانا یه‌ك ئۆپۆزسیون .
4/ ئارسته‌ركانا دەزگەهێن راگه‌هاندنێ ل جیهانێ ژ بۆ دژایەتیکرنا ده‌ستهه‌لاتا ئیراقێ، بۆ میناک دانانا ئێزگه‌یەكێ 24 دەمژمێری ل سعوودیێ کو ب زمانێ عه‌ربى ل دژى ده‌ستهه‌لاتا ئیراقێ کار دکر.
B/ ئه‌گه‌رێن ناڤخۆیی
دیسان دشێم ئه‌گه‌رێن ناڤخۆیێ ب كورتى ب ڤى ئاوایێ ل خوارێ هاتیە رێزکرن دیار بكه‌م:
1/ باشوورێ كوردستانێ زێده‌تر ژ 150 سالایه كه‌تیه بن دەستهەلاتداریێن جووداجوودا دا و هیچ ده‌ستهه‌لاته‌كێ ژ وان ده‌ستهه‌لاتان دلۆڤانى ب هەڤوەلاتیێن كوردستانێ و ئاخا وێ نه‌برییه، ب تایبەتی ده‌ستهه‌لاتا حیزبا به‌عس، ده‌ستهه‌لاتا به‌عس هه‌مى جورێن درنداتیێ د گه‌ل مرۆڤێن كوردستانێ ئه‌نجام دایه، تاكو گه‌هشتییه وى راده‌ى کو گازا خه‌رده‌ل بكارئینای، ب ڤێ یەکێ نه ب تەنێ مرۆڤێن كوردستانێ کۆمکوژ، بێ سه‌روشین، بریندار، دەربەدەر یان تۆشى نه‌خۆشیێن كیمیایى کرن به‌لكو ژیان ل ناڤ ئاخا كوردستانێ ژى به‌ره‌ڤ نه‌مانێ بر، ئه‌ڤ شێوازێن كۆمكوژیا بوونه ئه‌گه‌ر كو كوردستانى هه‌رده‌م د ئاواره‌بونێدا و د كوملگه‌هێن زۆرەملی دا چ ژ ده‌رڤه‌ى كوردستانێ یان ژی ل ناڤا كوردستانێ دا بژین.
2/ ئه‌و كوردستانیێن ب نه‌چارى ماینه ل ژێر ده‌ستهه‌لاتا به‌عسیا دا، هه‌مى جوورێن ئه‌شكه‌نجه‌دانێ ب چاڤ دیتینە، ئه‌ڤجا ئه‌و جووره ئه‌شكه‌نجه چ جەستەیی بن یان ده‌رۆنی یان ئابوورى یان سنۆردارکرنا ئازادییا راده‌ربرینێ یان جڤاكى بن، تاكو گه‌هشتیه وى راده‌ى ده‌مێ كوردستانیه‌ك د گه‌ل مالباتا خۆ د ناڤا مالا خۆ د ژورا خۆ ڤه، خواستبان دگه‌ل هه‌ڤدو بئاخڤن دابێژنه هه‌ڤدو هشیار بن دیوار ب گوهن، بەلێ حەتا ڤی رادەی ژیان ژ بۆی کوردستانیان هاتبوو سنۆردارکرن، ب رەنگەکێ کو هەر کەسەکێ جەهەنەم ب چاڤێن خۆ ل سەر ئەردی دیت.
3/ ستراتیژیەتا حزبا به‌عس به‌رانبه‌ر كوردستانێ گرێدایی سیاسه‌تا هه‌رفاندن و سۆتنا ئاخێ بوو، زێده‌تر ژ 4000 گوندان ژیان تێدا نه‌هێلا و مروڤێن كوردستانی به‌ره‌ڤ كه‌ساتیه‌كا لاواز برن.
4/ ژبه‌ركو ژیانا هاولاتیێن كوردستانێ زێده‌تر ژ 80% گرێدایی به‌رهه‌مێ جۆتکاریێ و ب خۆدانكرنا ته‌رشوته‌والى بوو، ل ئه‌نجامێ نه‌مانا به‌رهه‌مێ جۆتکاریێ و ته‌رشوته‌والى دا دكارم بێژم 95% هاولاتیێن كوردستانێ كه‌تنه د بن هێلا هه‌ژاریێدا.
5/ د ئه‌نجامێ خرابكرنا گوندان دا، ره‌ڤه‌ندایه‌تى بۆ كارێ مرۆڤێن كوردستانێ، بارا پتر ژهاولاتیان یان به‌ره‌ڤ كومه‌لگه‌هێن زۆرەملی چوون یان ژی بەر ب باژێران چوون، ژبه‌ركو كارێ وان یێ سه‌ره‌كى ل وان كۆمه‌لگه‌هان نه‌بون، مرۆڤێن كوردستانى توشى شه‌رەنیخه‌كا دژوار بوون د ناڤبه‌را مان و نه‌مانێدا و د ئه‌نجام دا به‌شه‌ك ژ وان ب نه‌چارى و بێی حه‌زا خۆ به‌رەڤ هه‌مبێزا ده‌ستهه‌لاتێ چوون تاكو دوو ئه‌ركا بجهـ بینین:
1/ نه‌چیت ببیته له‌شكه‌ر و بهێته كوشتن.
2/ ژیده‌ره‌كێ دارایێ بۆ خێزانا خۆ په‌یدا بكه‌ت.
ئەو نه‌چاربوون ببنه جاش و زه‌لامێن ده‌وله‌تێ، به‌شه‌كێ ژ وان مینا سه‌روك جاشا بازرگانى بۆ حکوومەتا ئیراقێ دكر و به‌شه‌كێ دی ژى گه‌هشتنه رێزێن شۆره‌شێ و بوونه پێشمه‌رگه، به‌شه‌ك دی ژى هه‌ولا بده‌ستڤه‌ئینانا پاریێ ژیانێ دا بێكو یه‌ك ژهه‌رسێكان بكه‌ن.
واته ب كورتى دبێژم ره‌وشا ناڤخویا كوردستانییان ب ڤى ئاوایێ خوارێ بوو:
1/ ئابووریه‌كا گەلەک نه‌باش.
2/ تێكدانا شیرازێ جڤاكى.
3/ بنبركرنا ئازادییا راده‌ربرینێ.
4/ نه‌بوونا كێمترین مافێن مروڤان.
5/ پربوونا زێندانێن سیاسى.
6/ لاوازبونا چالاكیێن کوولتووری و هونه‌رى.
7/ زێده‌بوونا رێكخستنا سیاسى د ناڤ باژێراندا.
8/ بهێزبوونا پێشمه‌رگێ كوردستانێ و ئه‌نجامدانا چه‌ندین چالاكیێن له‌شكه‌رى یێن بێ وێنە.
ئه‌ڤه ئه‌گه‌رێن ده‌ره‌كى و ناڤخۆیێ یێن مه دیاركرین و چه‌ندین ئه‌گه‌رێن دى بوونه پالپشت كو ملله‌تێ كوردستانى یێ ئاماده‌بیت بۆ هه‌ر سەر‌هلدانه‌كا بهێته‌كرن دژى ده‌ستهه‌لاتا به‌عسیان.
گرنگترین هیلێن ئه‌نجامدانا سه‌رهەلدانێ:
چه‌وا سه‌رهەلدان هاته‌كرن؟ ب كورتى دبێژم به‌رى سه‌رهەلدان بهێته‌كرن، ژلایێ به‌ریێ كوردستانی ڤە پرۆه‌ژه‌كێ كوردستانى هاته دارێشتن، هه‌ژییه بێژم به‌ره‌یێ كوردستانی به‌ره‌یه‌ك بوو كوپێكڤه‌كاركرنا هیزێن سیاسى یێن كوردستانێ ل ژیر چه‌ترا د گوتنێ به‌ره‌ى كوردستانى خالا سه‌ره‌كى و بنه‌ره‌تى بوو ژ بۆ ئه‌نجامدانا سه‌رهلدانێ، ئه‌وژى ب دانا پلانه‌كا یه‌كگرتى و رێكخستى و زانستى بۆ راپه‌رینا مله‌تێ كورد ب ڤى ئاوایێ ل خوارێ هاتیە دیارکرن:
1/ دانا لیژنه‌یەكا جێبەجێكار بۆ سه‌رهەلدانێ كو پێك دهات ژ سه‌رۆكین هه‌مى حزبان و ژماره‌كا ئه‌ندامێن مه‌كته‌بێن سیاسی و دابه‌شكرنا وان لسه‌ر چه‌په‌رێن سه‌رهلدانێ.
2/ به‌رێز مسعوود بارزانى هاته دیاركرن ژ بۆی سه‌رپه‌رشتیکرنا سه‌رهلدانێ د ناڤا كوردستانێ دا و ره‌وانشاد جلال تاله‌بانى هاته ده‌ستنیشانكرن بۆ سه‌رپه‌رشتیکرنا سه‌رهەلدانێ ل ده‌رڤه‌ى كوردستانێ.
3/ پلانه‌كا له‌شكه‌رى و سیاسیى و رێكخستی هاته دارێشتن.
4/ پێشمه‌رگێ كوردستانێ ب هه‌می حیزبێن كورستانی ڤه هاتنه دابه‌شكرن ل سه‌ر چه‌ندین چه‌په‌ران و تا راده‌كێ تێكه‌ل كوهیچ چه‌په‌ره‌ك نه‌بوو بێی پێشمه‌رگێن هه‌مى پارتیێن كوردستانێ، لێ هه‌ر یه‌ك ل گۆر رێژه و سه‌نگا خوە ل وان چه‌په‌ران دا هاتنە ب جهـ کرن.
5/ ئاماده‌كرنا رێكخستنێن نهێنى و دابه‌شكرنا ئه‌ركێن وان ل وان چه‌په‌ران و دیاركرنا ده‌م و جهێن وان و گه‌هاندنا ناما و رێخۆشكرنا سه‌رهەلدانێ.
6/ به‌ره‌ى كوردستانى بریارا لێخوشبونێ بۆ هەر كوردستانیەکێ ده‌رێخست، خۆ ئەوێ هاریكار د گه‌ل حیزبا به‌عس، ب مەرجەکێ کو روژا سه‌رهەلدانی به‌شدار بیت ل دژى ده‌ستهەلاتا به‌عس.
7/ ته‌رخانكرنا ئێزگێ ده‌نگێ كوردستانێ و ئێزگێ ده‌نگێ گه‌لێ كوردستانێ بو روژانێن سه‌رهەلدانێ ژ بۆی بلندكرنا مۆرالا پێشمه‌رگه‌ى و رێكخستنێن نهێنى و هاولاتیێن كوردستانێ، گه‌هاندنا پێزانینا بۆ رێكخستنێن نهێنى و پیشمه‌رگه‌ى و هاولاتیێن كوردستانێ و به‌لاڤكرنا سه‌ركه‌تنا ژ بۆی روخاندنا مۆرالا دوژمنى.
ئارماجێن سه‌رهەلدانێ:
دكارم ئارمانجێن سه‌رهلدانێ ب ناڤه‌رۆكا گۆتارا سه‌روك مەسعوود بارزانی دیاربكه‌م كو ل سلا 2021ێ ده‌ما برۆسكا پیرۆزباهیا سه‌رهەلدانی به‌لاڤكرى، ئەو ژی ب ڤی ئاوای:
1/ ره‌دكرنا سته‌م و داگیركرنێ.
2/ ڤه‌گه‌رینا خاكا داگیركرى و بده‌ستڤه‌ئینانا مافێن هاولاتیێن كوردستانێ.
3/ به‌ره‌ڤ ده‌ستپێكه‌كا نووى بۆ شێوازێ خه‌باتا مله‌تێ كوردستانێ.
4/ گه‌لێ كوردستانێ بشیت لسه‌ر ئاخا خۆ و ل بن چارچووڤێ دیمۆكراسىیێ دا داموده‌زگەهێن شه‌رعى دامه‌زرینیت و برێڤه ببه‌ت.
5/ ب ئازادانه مافین خۆ یێن ره‌وا بجهـ بینیت.
مفا وه‌رگرتن ژ:
1/ گۆتارێن سه‌رۆك مەسعوود بارزانى.
2/ مام جلال ،دیدارى ته‌مه‌ن ،صلاح ره‌شید .
3/ له‌كه‌نارى دانوبه‌وه بو خرى ناوزه‌نك ، نه‌وشێروان مسته‌فا.
4/ ڤەكۆلینا به‌رێز: هه‌لكه‌فت عەبدولواحد.
عادل حسن
10/3/2021
