ئیبراهیم سپینداری
پڕانیا زانایێن فەلسەفا سیاسی تێگەھێ ،،سەرھەلدان،، ب ڤی ئاوایی: پێناسەدکەن: تەڤگەرەکا سیاسی، یا چەکدار، یانژی ئاشتیانە یە، ژئالیێ گەلەک، یان تەخەک، یان ئەتنیکەکی، پێخەمەت رزگاربون ژ ستەما نەتەوایەتی، یان چینایەتی، یان سیاسی« دژی سیستەمێن دکتاتوری». سەرھەلدان دەرئەناجامێ سەرھەڤیا دوالیزما ستەم و خەباتەکا درێژە، ل وێ خالێ سەرھەلددەت دەما ھەڤسەنگیا ھێزێ ب ئاوایەکێ بەرچاڤ د ئالیێ سەرھەلدێراڤە دشکێت،مەرجێن گھوڕینا ڕەوشێ زق و بەرچاڤدبن . دەما ھێزێن سیاسی دلاوازبن و ل دوربن ل گورەپانی، سەرھەلدان کتوپڕ دەستپێدکەت، دەما ڕێکخستنێن سیاسی بھێزبن و گرێدای جوگرافیا و بەرژەوەندیا سەرھەلدنێبن، دێ یا پلانکری و ڕێکخستی و ژڤانکریبیت. ھەر سەرھەلدانەک، یا کتوپڕبیت، یان ڕێکخستی وبدەسڤەگرتیبیت، ئامانجێن خوە یێن ھەین، ئەو ئامانج، بێی گھوڕینێن سیاسی و جڤاکی نابن، لەوما ، ھەر سەرھەلدانەکا سەرکەفتی، دێ بیتە ئەگەرا ئەنجامدانا شوڕەشەکێ بەرەب پاش، یان بەرەب پێش. بەرەب پێش، وەک شورشا فەرەنسی. بەرەب پاش، وەک شورشا اسلامی ل ئیرانێ. سەرھەلدان ئەنجامێن خوە بدەستڤەبینیت بێی گھورین نابیت. سەرھەلدانا ١٩٩١ ل سەرانسەری عراقێ، ل گورەی مەرجێن لوکال ، د بیاڤێ بەرخوەدانا ھێزێن ئاسایشا رژێمێ و بەشداریا جەماوەر و گوریێن وێ،ل باژێرەکی بو باژێرێ دن جودابوو . ئەز بخوە ، دەما ڤێ بوچونێ، وەک کارێ سەرھەلدانێ و رزگارکرنا باژێری، دنڤیسم، بابەت سەرھەلدانە ل باژێرێ دھوکێ، بەلکو پڕ جوداھی دناڤبەرا دھوکێ و باژارێن دن ھەبیت، چونکو، ژبلی کەرکوکێ، دھوک باژێرێ داویێبوو سەرھەلدای، تەنانەت باژێرکێ زاخو، کو ل سنورێ ئیرانێ و ھەوارا پێشمەرگەی دورتربوو، ل پێش دھوکێ دەستپێکر، ئەڤەژی کێماتیەکا مەزنبوو بو باژارێ مە و ئاماژەیە بو گەلەک ڕامانێن نە یێن باش. ئێڤاریا دوازدەی ادارێ، زاخوژی رزگارببوو، ئەز دگەل ژمارەکا ھەڤالا، ل بەر دەرێ دەرماناخانا سەعد د راوەستیایبوین، دوژمنی چ ھەبوونا خوە ل سەر شەقاما نەمابوو،، باژێڕی دخازت ئازادیێ ھەمبێزبکەت، لێ باژێڕیان خوە پاشکێش ددیت، بێدەنگیا پێش باڤەلێسکێ ب ھێز دئاخڤت. نە پولیس، نە ئاسایشا نھێنی، نە پولیسێ ھاتنوچونێ،نە پولیسێ ئاسایی، ئەو فیگور و ھێمایێن ھێزا دوژمنی دھەلگرت ،بەرزەببوون، تەنانەت ئەو چەتە و مروڤێن لاواز، یێن بەدلێ زەیتونی ل خوەدکر، ھاڤێتن و زەیتونیژی نە دھاتە دیتن. ئەز دابەزیمە سەر شەقامی و بدەنگەکێ بلند گازی ئاراستەی جەماوەری و ھەڤالێن خوەکر: ھوین ل ھیڤیا چنە؟ وەرنە شەقامی و رابنە سەر خوە، حکومەت نەمایە. بە داخەوە، ھندەکا ب حێبەتیبون، ھندەکا ب ئاوڕێن ئافەرینیێ ئەز مێزەدکەرم، لێ ، نە جەماوەری و نە ھەڤالێن من ، ئێکێ بتەنێژی گازیا من وەرنەگرت. من شەرم ژخوەکرەڤە و ڤەگەریام جھێ خوە. واتە جەماوەر ل جەندەکێ دوژمنی دترسیا، و فێرببو، کو ئەڤە کارێ چیایە، نە یێ ویە. روژا پاشتر، سپێدێ زوی، ژمارەکا پێشمەرگەی دگەھیتە دەردورێن باژێری و د گەل سەرچەتەیان رێکدکەڤن .وێ سپێدێ، ھەر وان سەرچەتەیان، گرگرێن ئاسایشا سەددام برنە لیوایێ، دەما ئەم ل دەردورێن ئاڤاھیێ ئەمنێ و ھندەک بژوورکەتین،فروکەک ھەلیکوپتەر ل پێش چاڤێن ھەمیا، نھیا لیوایێ و ھەمو ئەو بەرپرس برن، ھندەکژی د مالێن خوەڤە ڤەشارتن. پشتی سەرچەتە پشتراستبوین کو نکارن دژی گھورینێ براوەستن ، کەتن دگەلدا، چونکو ئەو ھێزا لەشکەری، رێکخستی، یا بتەنێبوون ، لەوما ، پشتی پێشمەرگە گەھشتی، ئەوان دەستپێشخەری کر، ژمارەکا چەکدارێن ئاسایی، یەک بەرپرس دگەلدا نەبو، کوشتن و بریندارکرن و دیلگرتن . تەنێ یەک کەس شەھیدبوو، ئەوژی ئەز بگومانم کو سەرچەتێ مەفرەزەکا ئیستیخباراتێ، ل سەربانێ « نھە فندەق ژیان » ئەو کار کریە. ئەویژی خوە بسەرھەلدێر دا ناساندن، ل سەر بانی مێزەدکر : ئەز دیتم ئەزم، نە دیتم دزم. نھەژی رێیا دەزگەھێن ھەرێمێ بو من و وە ڤەدکەت. ئەز ب ھەمو ھشێ خوە دبێژم، ل دھوک، ئەگەر جەماوەر یێ رێکخستی و ھشیاربا، دا باژێری پاقژکەن و ھندەک سەرچەتەیانژی ل سێدارێ دەن و دەستپێکەکا باش دانن . ئەز بخوە نکارم بێژم ل دھوکێ سەرھەلدانبو، بەلکو سەمابوو، دەزگەھێن دەولەتێ سوتن و تالانکرن . ئەڤێن دوسیە ل ئەمنێ ھەین رولەکێ باش دیت، ئەز باوەرم وان پتر ھەمیا شەرکریە و ل پێشیێ ھێرشکریە، پێخەمەتی بگەھنە دوسیێن خوە، دا ڤەشێرن. چونکو دەما بژوورکەتین، یەک ل جێ خوە نەمابو، ھەمو ل نیڤا ژورێ کومببون. ب ھەر حال سەرھەلدانێ، ل کوردستانێ و عراقێ ھندەک دانانە جھێ ھندەکا، سەمایا دویێ پاشماکێن وانژی،مالشتن و کوردستان کەتە د دەدستێن ھندەکێن دندا. گەر ئەم بێژین سەرھەلدانێ شورش نەکر، بەلێ شورەشەک ریشەیی کر.دامودەزگایێن دولەتێ ھەرفاندن، جھازی رێڤەبرنێ ھرفاند و تا نھا نەھاتیە ئاڤاکرن، عەشیرەت چو دپارێزگە و دەزگایێن دندا. بەرەیێ کوردستانێ راستی داویەکا رەشبو و نەکاری رێ ل مەھزەلا ھەلبژارتن و بەرلەمانێ مورید و مشەخورا بگریت ، کەسێ رێز بو یاسایێ نەما و دادگە بونە تڕانەپێکرن ددەستێن لەق و مەلبەندادا. گەلێ کورد و باشور کوور بریندار و دابەشبوو ل سەر دوو بنەمالا، ژبلی ئاڤاکرنا ھوتێل و ئاڤاھیێن دەستەکا مشەخور و دز ، ئاڤاکرن راوستیا، پارە بو زفت، ئاغا و دەرەبەگا، پێچەوانەی یاسایێ، زەڤی و ئاخێن کەتین بەر یاسایا چاکسازیا کشتوکالی، ب زوور ێ ڤەگەڕاندن. ل جھێ دکتاتورەک شەش ھەفت دکتاتور ھاتن، کەرکوک و شەنگال، چوون، لەشکەرێ تورکا و میت کوردستان داگیرکر، پترول کەت دەستێ دوژمنی و موچێ گەل و دەرونێ گەل تێکدا، نەمازە ل دەڤەرا زەر، خونیشادان و ئازادیا رادەربرینێ بنپێیە و زار سەددام ڤەدکەن، دگەل بەغدا ب سەرنەکەفتن، پێخەمەتی پاراستنا دەستھەلات و دزیا خوە، شەرێ بزاڤا رزگاریخازیا گەلێ کورد، ل ھەرسێ پارچێن دن دکەن . ل سەردەمێ سەددامژی مە جلوبەرگێ کوردی ل خوەدکر و کلتورێ خوە دپارازت و ئاغایێن موستەشار ، پڕ جوان شەلوشەپک ل خوەدکرن و گیفکێن ، دناف دەرسوکێن رەش و برویشی، پڕ جوان ل سەر بەژنا وان دخار، تەلەفزیون و روژنامەیێن کوردی ھەبون . چ جوداھی ھەیە؟ ئەو بکوردی دئاخڤتن و سەر ب ئایدیولوجیا رژێمێڤەبو، ئەڤەژی سەر ب بنەمالاڤەنە، ئازادیا سیاسی نەبو، نھەژی نینە ، مەجلس تەشریعی باشتربو ل ڤی بەرلەمانی. حزبا بەعس د پێشکێشکرنا خزمەتگوزاریێدا دگەل ڤان ناھێتە بەرامبەرکرن. ما نە سەرھەلدان دەستپێکا شورەشەکێبوو بەرەب پاش؟ ھەلبەتە ئەم ناخازین دکتاتوریا شوفینی یا حزبا بەعس ڤەگەریت، بەلکو دخازین بو رێیا راست ڤەگەرین، سیستەمەکا دیموکراتیک دانین، وەکھەڤی و دادپەروەیا جڤاکی و یاسایی و سیاسی دەستەبەرکەین، سیاسەتەکا نەتەوەیی دلسوزانە پەیرەو بکەین. نھەژی ئەم دکارین سەرھەلدانێ راستڤەکەینەڤە و بگەھینیە ئاستەکی بکارین بێژین بژی : سەرھەلدانا گەلێ کورد، پێخەمەتی ئازادی و نان و یەکسانیێ . ابراھیم سپینداری بەرلین ١٠-٣-٢٠٢١ێا
