جەمال چەلكی
شورەشا ئكتوبەرێ پشتی سەركەفتنێن خوە توماركری، باندورەكا گەلەك مەزن د گەهاندنا بیرو هزرێن ماركسی لینینی ل پرانیا وەلاتێن جیهانێ دە پارڤەكر، ئەڤ بیرو هزرە د ویستگەهێن جودا جودا ڕە شیان جهێ خوە دناڤا گەلان دە ڤەوژێرن، شێوازێن بەلاڤبوونێ نە هند د چارجوفێن پلانكری دە یێن ئورگانیزەكری بوونە، بەلكو وەكە دەسپێك ب تلێن دەستان تاكێن كومەلگەهان ب ئەڤان هزران ئاشنا كرنە.
هەلبەت د دەمەكێ دە ئمبراتیوریەتا ئوسمانی خوەدی دەسهەلاتەكا رەها بوویە ل دەڤەرێ، ئەڤ ناڤێن نها ل دەڤەرێ دهێنە بكارئینان نە بڤان شێوازێن نها بوون، ئوسمانیا د گوتە ئیراقا نها (بلد العرب التركیە) د هن دەمان دا ژی هاتیە گوتن (بلد ما بین النهرین) یان ژی میزوبوتامیا، پشتی ئوسمانی بداوی هاتی پەیڤا ئیراق زێدە هاتە بكارئینان، ئەڤە ژی ژبوی وێ چەندێ ڤەدگەریت، كو كولونیالزمێ ل گور خواستیكێن خوە گوهارتن ل دەڤەرێ پێكئیناینە.
یەكەمین كەسێ ژ نێزڤە هایداری هزرێن ماركسی بوی، د پرانیا دكیومەنتان دە دهێتە زانین، كو ئەو كەس ناڤێ وی (حسێن رەحال) ە، ئەڤ كەسە كورێ ئەفسەرەكێ بلند یێ لەشكەرێ ئمبراتوریەتا ئوسمانی یە، بابێ وی ژبوی خواندنێ ئەو شاندیە وەلاتێ ئەلمانیا، د رێكا هن هەڤالێن خوە یێن قوتابی دە شیایە ببیتە ئێك ژ خواندەڤانێن چاپەمەنیا پێشكەفتی ل ئەلمانیا، ئەڤ چەندە بوویە سەدەمێن هندێ كو ئەو وەكە تاكەك بنگەهەكا هزرا ماركسی لینینی د كەسایەتیا خوە دە ئاڤاكەت، ئێدی ب رێكێن جودا جودا نەواتێن دن یێن هەلگرێن هەمان هزران ل هن باژاران سەرهەلدەن.
ئیرانی بخوە ژی گەلەك كەفتبوونە دبن سەرنجێن شورەشا ئكتوبەرێ دە، دەمێن كاروانێن ئیرانیان سەرەدانێن خوە بۆ نەجەف و كەربەلا ئەنجامدان، خەلكێ ئەوان دەڤەران هەست ب هندێ دكر، كو هەڤوەلاتیێن ئیرانی هەتا رادەكێ مەزن یێن هەڤسوزن دگەل سەركەفتنێن شورەشا ئكتوبەرێ، مامەلا رۆژانە یاكو د نیڤبەرا وان دە دهاتە سازدان ب رەنگەكێ پوزەتیف كارڤەدانێن خوە لسەر بیاڤێن هزری یێن تاكێن ئیراقی هەبوون.
دەسهەلاتدارێن ئێكەتیا سوڤیەت ژی ب هن شێوازان د هەولێن هندێ دە بوون، بیرۆكا شورەشا خوە یا بەلشفی بگەهینە هەموو گەرەك و كولانێن جیهانێ، كومونیزما ئەنترناسیونال و حكومەتا سوڤیەت ب رێكا نامزێت و بریكارێن خوە دناڤا بزاڤ و خەبتینەكا پلانكری دایە مەشاندن، ژبوی هندێ بكارن توڤێ هزرێن خوە دناڤا هن تاكێن دەڤەرێ دە بچینن، راپورتێن پولیسێن بەریتانی گەلەك ب روهنی ئیماژێ بڤێ راستیێ دكەن و هەر وەسا مەترسیا بەرژوەندێن خوە ژی ئانیە زمان.
كۆمۆنستێن ئیراقی د سەردەمەكێ دە دەست ب تێكوشانێ كر، كەرستێن وەرگرتنا زانیاریایێن خوە رەوشەنبیركرنێ لسەر هزرو بیرێن كۆمۆنزمێ ب زمانێ عەرەبی لبەر دەست نەدهاتنە دیتن، واتە پەیداكرنا ژێدەرێن خوە رەوشەنبیركرنێ د هەر دوو بیاڤێن (سیاسی، هزری) دە ب زمانێ عەرەبی كارەكێ ئاسان نەبوو، لەورا ژی هەر زوی خواست ئەڤێ دەرزێ چارەسەركرن و گرنگیێ بدەنە بیاڤێن هزری و رەوشەنبیری، ب هەماهەنگی دگەل حزبا شیوعی یا لبنانی و حزبا شیوعی یا سوری ئەو پەرتوك و كوراسێن ب زمانێ عەرەبی لسەر ماركسیەتێ هاتیە چابكرن بگەهنە دەستێن كۆمۆنیستێن عیراقی ژی، بێگومان ب شێوەیەكێ باش ئەڤ چەندە هاتە پێكئینان، هەر ئێك ژوان پەرتوك و كوراسان دەهان كەس دشیان د دانەیەكا وان دە سودمەندبن.
هەر وەسا كۆمۆنیستان گرنگیەكا تایبەت دایە توێژا قوتابی و رەوشەنبیران، چونكە لگور نێرینا وان ئەو تەخ و توێژ باشترین پرن بو بەلاڤكرنا هزر و بیرێن كۆمۆنیزمێ دناڤ بەروكێن پالە و جوتكاران دە، كۆمۆنیستێن عیراقی گەلەك ب خەمخورە گرنگی دایە بیاڤێن هزری و رەوشەنبیری، ژبەر هندێ ژی رەوشەنبیریەت بوویە پەسنەك د پێناسەكرنا كۆمۆنیستان دە، دەما دچونە د گرتیگەهان داژی، ب شەهرەزای دشیان گرتیگەهان بكەنە خواندنگەه و هزاران گرتیان فێری بیاڤێن جودا جودا بكەن، كۆمۆنستان دەما دخواست كەسەكێ ئاڤاكەن بیر د (رەنگ .. رەگەز .. نەتەوە .. ئول .. عەشیرە، ئایدیولوژیەت، ئاراستەیا سیاسی) دا نەدكر، وەكە ئەركەكێ مرۆڤی ئەڤ چەندە جیبەجی دكر، پرانیا سەركردە و سەركێشێن تەڤگەرێن ناسیونالیست و ئازادیخواز دەرچووێن خواندنگەها كۆمۆنیستێن عیراقی نە.
بەردەوامیا هەبوونا لینگا هەڤدیتن و پەیوەندیكرنێ دنیڤبەرا تاكێن هەلگرێن بیرو هزرێن ماركسی، كار گەهاندە وی رادەی ب ئاوایەكێ رێكخستی بو جارا یەكەمین خوە بناڤێ (لجنە مكافە الاستعمار) دناڤ گەل دە بدەنە پەژراندن، د پەیامێن خوە یێن سەرەكی دە ئێماژە ب ئەڤان خالێن هەری گرنگ كر:
ئەم بنگەهێن سەربازی یێن ئنگلیزا ناخوازین ١
راستڤەكرنێن بنگەهین د نڤیسارا لهەڤهاتنێ (معاهدە) دە. ٢
گوهارتنا رێكەفتنا پەترولێ لگور بەرژوەندێن گەل. ٣
كێمكرنا موچێن زەبەلاح یێن بەرپرسێن مەزن د حكومەتێ دە. ٤
دابەشكرنا هەموو عەردێ ئەمیری لسەر جوتكارێن هەژار و زەحمەتكێش. ٥
لادانا دەینێن لسەرێكەفتی یێن جوتكارا و كێمكرنا باجێ ب رادەیەكێ هەری مەزن ٦.
دانانا یاسایا كاری.
٧. ب ئەڤان خالێن زێدە گرنگ كۆمۆنیست ب جەسارەت شیان خوە تەڤگەركەن و ب پراكتیك ژبوی جیبەجیكرنا ئەڤان خالان ملێن خوە بدەنە بەر خەبات و تێكوشانێ.
ب هن ئاوایێن تیوری ژی بنگەها كۆمۆنزمێ ب زانابوون هەولێن چارەسەریا پرسگرێكێن نیشتمانی و ناسیونالستی ئافراندن، د ڤێ دەربارێ دە لینین نڤیسارەك پارڤەكر لژێر ناڤێ ( پێشنیارێن سەرەتایی لدور پرسێن ناسیونالستی و كولۆنیالزمێ) هەر وەسا د دوهەمین كونگرێ كۆمۆنزما ئومەمی دە پرسگرێكا نیشتمانی د كولۆنیازمێ دە گوتوبێژكرن، بڤی ئاوای هەلویستێن كۆمۆنیستان لهەمبەری تەڤگەرێن دیموكراسی یا بورژوازی د ناڤ كولونیازمێ دە، وەكە پرەنسیب هاتە بنەجهكرن، كو ئەركێ پارتێن كۆمۆنیستە پشتەڤانیا تەڤگەرێن رزگاریخوازێن دیموكراسی یا بورژوازی ل ئەوان وەلاتێن فەتسی دبن سیها كولۆنیازمێ دە بكەن، ئەڤ پشتەڤانیە ژی نە ب رەنگەكێ كوراتی بیت بەلكو گرنگە یا مەرجدار بیت، كەس و ئالیێن پاشڤەرۆ فەرە هەلویستەكێ بەرهەلستكار لهەمبەر دە بهێتە بكارئینان، دیسان ب هەموو ئاوایەكێ پشتەڤانێن تەڤگەرێن جوتكاری بن دژی هەموو مولكدار و پاشمایێن فەودالزمێ، سیاسەتا هەڤپەیمانیێ د نەقەبا وان دە یا دەمكی بیت و ب چ رەنگان نەبیتە كوالسیونەكا مایندە.
كۆمۆنستێن ئیراقی لسەر ئەڤان پرەنسیبان مامەلە دگەل پرسگرێكا گەلێ كورد كر، د یەكەمین رۆژناما خوەدا درویشمێ مافێن بریارا چارەنڤیس ب رادێن ئاڤاكرنا دەولەتا سەربەخو وەكە مانیڤیستو دایە بەلاڤكرن، سكرتێرێ پارتیا كۆمۆنیست لسەر دەمێن تەڤگەرێن هیوا ژ كوردان خواست، كو پێتڤیاتیا وان نە ب (حزب العمل ولیس حزب الامل) سەرەرای هەبوونا جیاوازیان ژی بەردەوام كۆمۆنیستێن ئیراقی پشت و پەنابوونە ژبوی تەڤگەرا كوردستانی.
تێكوشانا كۆمۆنستێن عیراقی راستی گەلەك ئاستەنگیان هات و شێوازێن گەلەك دروندە لهەمبەری وان هاتنە بكارئانین، سالا(1949) سكرتێرێ پارتا كۆمۆنیست هاورێ (فهد) و چەند ئەندامەكێن دن یێن سەركردایەتیێ ژ ئالیێ كولۆنیالزما بەریتانی و هێزێن پاشڤەرۆ هاتنە سێدارەدان، دیسان ل سالا (193) ژی سكرتێرێ كۆمۆنیستێن هاورێ (سلام) هاتنە سێدارەدان، د دیرۆكا وێ دە، ب هزاران كەوادر و ئەندامێن وێ هاتینە (سێدارەدان .. گرتن .. ئەشكەنجەدان .. نەفیكرن ..هتد) ئەڤ هەموو فشارە نەشیانە رێكێ ل تێكوشانا وان بكرن، زێدەتری دەمێن تێكوشانا وێ ب تێكوشانا نهینی دهێنە پێناسەكرن.
بەری دامەراندنا پارتا كۆمۆنیستا عیراقی، كۆمۆنیستان هەولدا ببنە بەرسڤا هەری راستەقینە ژ تەخا پالە و جوتكاران ڕە، ب جەسارەت ژی بەرەڤانی ژ داخوازێن هەموو پێكهاتێن عیراقێ دكر، دناڤ رێزێن ئەڤێ پارتیێ دە (عەرەب، كورد، ئاشوری، توركمان، كلدان، ئەرمەن، كەسێن ئولدار) ب حەژێكرن ڤە شیان جهێ خوە دناڤ دە بگرن، چونكە د فەلسەفا كۆمۆنستان دە مرۆڤبوون ژ هەر تشتی گرنگترە، دەما مرۆڤ ل دیرۆكا كۆمۆنیستێن عیراقی مێزەدكەت، مرۆڤ دگەهیتە وێ باوەرا تەمام، كو تێكوشانا وان ب هەموو واتەیەكێ تێكوشانا (چینایەتی .. نیشتمانی .. مرۆڤی) یە د رۆژهەلاتا ناڤین دە.
