محەمەد چەلکی
“پەندەک کوردان هەیە دبێژیت: ئەگەر قەرەچی ئێڤاری تەکبیر نەکر، ئەوی سپێدێ مال بارنەکر.” د سیاسەتێ دا ژی وەهایە ئەگەر مرۆڤی پلان و نەخشە نەبن بۆ پاشەرۆژێ، هینگێ دەستڤالە و ب چاڤێن زیق ل بەرخۆردا روودانان مێزە دکەتن، ئێدی تەحەم و رەخنە ل خۆ گرتن چ مفای نادەتن، د ڤی بیاڤی دا بزاڤا نیشتیمانیا کوردی خوەدی ئەزموونەک درێژە و لیستا وان روودانان یێن کوردان ژ ئەگەرێ بێ پلانی و نەخشێن پێشوەخت، دەستڤالە و زیان پێکەفتی زڤڕین گەلەکا درێژە و یا ژ هەموویان ب کۆڤانتر روودانا ٦ ئادارا ١٩٧٥ێ یە کو هێشتا برینا وێ شکەستنێ سارێژ نەبوویە و خوین یا ل بەر دچیت!
دنوکەدا رۆژهەڵاتا ناڤین یا بوویە ناڤەندا ململانا زلهێزێن جیهانێ ئەمریکا و ئێکەتیا ئەورۆپی ل لایەکی و ل لایێ دی روسیا- چینە کو ئەڤە بیرا مرۆڤی ل سەردەمێ شەرێ سار دئینیتەڤە لێ نە بڕەنگەکێ ڕاستەوخۆ چونکو روسیا ژ لایێ ئابووری و عەسکەریڤە بەر پاشڤە چوویە و ل جهێ وێ چین وەک زلهێزەکا ئابووری و لەشکەری گرتیە، بۆ رێ گرتنێ ل چینێ سەرۆکێ ئەمریکا جۆ بایدنی ل ٢٥-٣٠-٢٠٢١ گۆت:”چین نە روسیا هەڤڕکا مە یا ئابووریە لەوا بزاڤێ دکەین ئەمریکا هەر بمینیت زلهێزا بێ بەڤڵ و رێکێ نادەینە چینێ سەرکێشیا جیهانێ بکەتن.” ناڤەندا ڤێ ململانێ ل رۆژهەڵاتا ناڤین گەرم دبیت، هەم ژبەر پێگەهێ جوگرافی و هەم ژی سەرچاڤێ ووزا جیهانیە ئەڤ دەڤەرە بوویە شەرگەها پێککەفتنا بەرژەوەندان و هەر لایەنەک(ئەمریکا و ئەورۆپا و لایێ دن روسیا و چین) بزاڤێ دکەن باڵادەست بن ل ڤێ دەڤەرێ.
ئەمریکا و ئەورۆپا ژ مێژەنە جهێ پێن خوە کرنە و پرانیا دەولەتێن رۆژهەڵاتا ناڤین بۆ ئەمریکا و ئەورۆپا دادگێڕن لێ نە ب شێوەیەکێ ڕەها. دبەرامبەردا چینێ هەر ژ سالێن ١٩٧٠ هێدی هێدی بەرێخوە دایە ڤێ دەڤەرێ و ژ بەر ئەرزانیا کاڵایێن چینی شیایە بازاری هەتا ڕادەکی بدەست خۆڤە بینیت و جهێ پیێ خوە بکەت.
چینا نوکە نە چینا ١٩٧٠ێ یە بەلکو چینەکا خودان ئابوورەکێ بهێز و تەکنۆلۆژیەکا زێدە پێشکەفتیە کو تێدا ڕکابەریا ئەمریکا و ئەورۆپا پێکڤە دکەتن زێدە باری خودانا عمبارەکا مەزنا چەکێ ئەتۆمیە ئەڤە هەموو پێکڤە وێ ئێکێ نیشان ددەتن چین بوویە زلهێزەکا جیهانی و بوویە خودان پرۆژە بۆ چارەسەرکرنا کێشێن ناڤنەتەوی ژ وانا کێشێن رۆژهەڵاتا ناڤین ل مەها ئادارێ پرۆژەک پێشكێشی حوکمەتێن تورکیا، سعودیا، ئیران، ئیمارات، بەحرێن و عوممان کریە(*). د ڤی پرۆژێ پێشكێشکری دا چینێ نە ل دوور و نە لنێزیک بەحسێ کێشا کوردی نەکریە هەروەسا ئاماژە بکێشێن ناڤخوە یێن ڤان دەولەتان ژی نەکریە کو مرۆڤ بێژیت مانێ کێشا کوردی ئێکە ژ کێشێن ناڤخوە یێن(تورکی، ئیران، عێراق و سوریا). ئەڤ پرۆژە د گەل پرۆژێ ئۆڤاکوی ئەگەر بکەڤنە دبیاڤێ جێبەجێ کرنێ دا مەترسیەکا مەزنە بۆ سەر بزاڤا ئازادیخوازا کوردی و حوکمەتا هەرێما کوردستانێ چونکو تورکیا و ئیران تێدا دبەشدارن. ژ ئەنجامێن ڤی پرۆژی ئەوە ئێکەتیا ئەورۆپی ل روونشتنێن خوە ل ٢٥/٢٦-٠٣-٢٠٢١ چ عمبارگۆ نەدانان سەر حوکمەتا تورکی هەرچەندە تورکیا چ مەرجێن ئێکەتیا ئەورۆپی جێبەجی نەکرن بەلکو ساپیتکێ(سقف) داخازێن خوە بلندتر لێکرن. ئەگەرێن نە سەپاندنا عمابرگۆیێ تەنێ بۆ هندێیە دا کو تورکیا نەچیتە د بەرەیێ چین-روسیا دا. دیارە تورکیا و ئیران هەموو داگێران و یاریا دکەن بۆ تەڤایا زلهێزێن جیهانێ دا بزاڤا کوردی و هەروەسا حوکمەتا هەرێما کوردستانێ ب خەندقینن.
دەولەتێن داگیرکەرێن کوردستانێ ب پلان و نەخشێن پێشوەخت کێشای دژاتیا بزاڤا نەتەویا کوردی دکەن ب تایبەت دژی حوکمەتا هەرێما کوردستانی دا ڤی چرایێ کوردستانێ بتەمرینن. دبەرامبەردا هێز و لایەنێن کوردستانی ل سەر چ نەخشە و پلانێن دوم درێژ بۆ سەردەری کرنا روودان و نەخشێن داگیرکەرێن کوردستانێ ڕێک نەکەفتینە و هەروەسا چ پلان و بزاڤ ژی نین بۆ دەربازکرنا وان هەڕەشێن دئاییندەیدا هەڤ رویشێ بزڤا نەتەوەیا کوردی ببن، هەلبەت نەبوونا ئێک گۆتاریا کوردی و نەبوونا چ نەخشە و پلانێن پێش وەخت داڕێتی هەردەم ئاستێ روودانان ل دژی خوەستەکێن کوردان دکەڤنە ڕێ و ل داویێ زیان پێ کەفتیێن ئێکێ کوردن و بۆ ڤان هەردوو پرۆژێن ئۆڤاکوی و پلانا چینێ بۆ چارەسەریا کێشێن رۆژهەڵاتا ناڤین هەتا نوکە چ لایەنێن کوردی و هەروەسا حوکمەتا هەرێما کوردستانێ ژی تشتەک نەگۆتیە و پێنگاڤەک بۆ چەوانیا پەرچەدانا وان نەهاڤێتیە و دبێ دەنگن! نزا هەتا کەنگی سەرکرداتیا سیاسیا کوردی ل هەر چار پارچین کوردستانێ دێ د بەڵاڤە و بێ ستراتیجیەت بن و ب چاڤێن زیق ل ئەنجامێن پرۆژێن دگیرکەرێن کوردستانێ نێڕن!
(*) ئەڤ پێزانینە من ژ مالپەرێ پرس میدیا وەرگرتنە.
٥-٠٤-٢٠٢١
