محسن ئوسمان
گەلۆ باندۆرا وەرارا تەکنۆلۆژیا زانیاریان ل دەسەلاتێن ستەمکار، ئالاڤێ رزگارکرنا گەلان یان ژی دێ ئالاڤێ زالبوونا ل سەر گەلان بیت؟ ئەز باورم، ئەگەر باندۆرا وەرارا گلۆبالێ چەندا کێم ژی بیت، دێ هەر مینا ئالاڤەکێ “ئازادیا ئەلکترۆنی”(1) و رزگاربوونا ئەقلان بیت. ئێدی ئەنترنێت/ جیهانا ئەلکترۆنی، دەرگەهێ رەوشەنبیری و ئازادیا تەڤانە.وەرارا ئەلکترۆنی “جیهانەکا شێورمەندی” ئافراندیە، د ئەنجام دا کەشەکێ دیمۆکراتی و گەنگەشێن ئەقلانی بەرهەمئیناینە. ب ڤێ یەکێ، پشتی تێکهلبوونا دیاردا زانیاری و شۆرشا ئالاڤێن گەهاندنێ، “تەکنۆلۆژیا زانیاریان”، تەڤایا مرۆڤاتیێ راستی “جڤاکا زانیاریان” کریە. مرۆڤ دکاریت ڤێ دیرۆکێ ب ئاوایەکێ دی کورت بکەت، کو مرۆڤاتی د دیرۆکا خوەیا درێژ دا، ژ سەردەمێ “زاردەڤکی، نڤیسکی و ئەلکترۆنی” دەربازکری. ب سەرهەڤ، مرۆڤاتیێ گەلەک گاڤێن باش هاڤێتینە، هەر ژ گزیرتەی/ بانگهلدێری و تا دگەهیتە تۆرێن پێڤەندیێن جڤاکی، کو ب “سۆسیال مەدیا ــ Media Social” بەرنیاس بووینە. هێزا سۆسیال مەدیا، رۆلەکێ گرینگێ گوهەرینا جڤاکان دبینیت، چونکو گلۆبالێ سانسۆر ژ هولێ راکرینە. لەورا ل رۆژهلاتا ناڤین، تاک پتر ب ڤێ رێکێ هەست ب هەبوونا خوە دکەت. ئانکو هەر کەسێ ل مالا خوە، دەزگەهەکێ راگەهاندنێ سۆسیال مەدیا هەیە. تاک ژ ڤەدەریا خوە، تەڤلی کۆمەکا هەڤالبەندیا ڤیرتوئالی کر، کو ڤالاتی و بێزاری ل نک مرۆڤی نەهێلان. دیارە ڤێ یەکێ، تایبەتمەندیێن جڤاکان و تێکهلیێن مالباتی/ مرۆڤاینیێ کزکرن. ڤێ هەوێ دیالۆگ، خواندن و پەرتووکخانێن مەزن، ل بەر تاکی ڤەکرن. هەروها رێکێن هشمەندی و سیاسەتێ ژ ئاوایێ کلاسیک، دەربازی جیهانەکا بەرینکرن. ڤێ یەکێ، چاڤێن خەلکی ڤەکرن و ئەرک و ماف پتر دانە نیاسین.سۆسیال مەدیایێ، دەرگەهەکێ مەزن ل بەر شرۆڤەکرنێن تەڤ مژاران ڤەکرن، ڤی کەنالی ئالاڤ و مێتۆدەکێ دی یێ جودایێ جاران بەردەستکر. پشتی خورتبوونا کەنالێن تێکهلیان/ گلۆبالێ، دەنگێ گەلان ب تەڤ پێکهاتێن خوەڤە، بلندی سەر دەنگێ ستەمکاران بوو، لەورا بهارا ئەرەبی بەرهەمهات. ئانکو گەلێن ڤان دەڤەران، هەست ب ستەمکاریا تەڤایی دکەن. لەورا ب هەڤرا دژی ستەمکاران سەرهلددەن، یاکو ب “هەڤکاریا ناسنامان”(2) دهێتە بناڤکرن. ئەڤێ یەکێ، فۆرمەکێ نوویێ “ئەنەرگی، پەروەردە و ئاراستەکرنێ” دا نفشێ نوو. مە ب رێکا ڤان کەنالان، ل بهارا ئەرەبی دیت، چەوا نفشێ نوو وەک خەتیرەکا ئاگری، راستی رێبەرێن ئەرەبێن ستەمکار هات. ب رێکا ڤان کەنالان، نفشێ نوو پتر ماف و ئەرکێن خوەناسکرن، چونکو دەرورێک ل بەر رەوشەنبیری و هشمەندیا سیاسی بەرینتر لێهات. ئێدی دبیت دوهی “ژ بەر ئاست یان نەبوونا کەنالان”، گەلەک تشت ل سەر خەلکی هاتبنە دەربازکرن، بەلێ ئیرۆ گرانە ئەڤ یەکە دگەل نفشێ نوو بهێتەکرن.ئیرۆ گلۆبالێ ب رێکا تەکنیکێ هەر تشت داگیرکریە، زانست و تەکنیکێ بەرێ فەلسەفێ دایە دەبۆیا دیرۆکێ. ئێدی گلۆبالێ، گەلەک تێگەهـ و پێناسە گوهەرینە. لەورا دڤێت دوبارە پێداچوون و پێناسا گەلەک تێگەهان بکەین، داکو بکارین خوە دگەل ڤێ رەوش و پێشهاتێن سیاسی و گلۆبالێ بگونجینین. ب کورتی، ئەڤ هزر و ئەقلێن کەڤنار، نکارن دگەل وەرارا گلۆبالێ جهێ خوە بکەن.دڤێت کار ل سەر دەولەمەندکرنا ناڤەرۆکەکا بکێرهاتیا ڤێ قووناغێ بهێتەکرن، کو بکاریت پێدڤی و گیانێ سەردەمی فام بکەت. ئەڤ قووناغ و رەوشا ئەم تێرا دبۆرین، دخوازنە پالپشتی ب “زانست، ئەقلانی و دەسکەتێن سەردەمی”، داکو بکەینە ئالاڤێن سەرەدەری، فامکرن و بنگەهێ ئاڤاکرنێ. تاکو نوکە مە ب ئاوایەکێ زانستی و ئەقلانی، سەرەدەری ب گیانەکێ بەرپرسیارانە دگەل درووشمێن خوە ژی نەکریە، بەلکو پتر وەک دلینی و دەمارگیر بوویە. بنێرە بەرا هەر تشتی، مە گرفتێن هشمەندی/ هزری هەنە، لەورا ئەم د کەڤنەشۆپیێ دا هندابووینە. بنێرە ئەم ل جهێ هاوارێن خوە ببەینە بەر مۆدێرنێتیێ، ئەم ب ئەقلێن جاران سەرەدەریێ دگەل جیهانا مۆدێرن و گلۆبالێ دکەین.ب ئەنجام، مە فەرهنگ و پێشهاتێن دەڤەر و گلۆبالێ فامنەکرن، داکو ئیرۆ بکارین هەوا مۆدێلا “ماف، هەڤولاتی و ئازادی”ێ ژی فام بکەین. ب سەرهەڤ، ئیرۆ هەر پارت، ئال و هزرێن نکارن خوە دگەل پێشهات و وەرارا گلۆبالێ بگوهەرن، دێ راستی هلوەشیان و مرنێ هێن. بنێرە ل سەردەمەکی، کو جیهان بوویە گوندەک، بەلێ دیسان ئەم ژ نوو قەبیلێ ژ جڤاکی گرینگتر دبینین. لەورا ل داویێ دپرسین، گەلۆ چەوا ملەتەک دکاریت ب ئەقلێ قەبیلێ، سەرەدەریێ دگەل گلۆبالێ/ ئەنترنێتێ بکەت؟ ئەو کێشە و ئالیسەنگیا ئیرۆ راستی کاراکتەرێ دەڤەرێ دهێت، شۆرشا تێکهلیانە، وەکو رەوش و دیاردەکا نوویە بۆ خەلکێ ب هزاران سالان ب ئەقلێ ڤەدەر ژیای. ب کورتی، ب ڤی ئەقل و سیاسەتا کەڤنارا دەسەلاتا باشوور دکەت، ب چ رەنگان نکارن خوە دگەل پێشهات و پێشکەتنا گلۆبالێ بگونجینن.ژێدەر1) جمال سند السویدي ـــ وسائل التواصل الاجتماعي و دورها في التحولات المستقبلیة/ من القبیلة الی الفیسبوک ـــ الامارات العربیة المتحدة ــ ابوظبي، ط1، 2013 ص67.2) باقر سلیمان النجار ـــ الدولة العربیة/ بین إخفاقات البناء و تعطل الاندماج/ مجموعة مٶلفین ــ جدلیات الاندماج الاجتماعي و بناء الدولة و الأمة في الوطن العربي ـــ المرکز العربي للأبحاث و دراسة السیاسات، ط1، بیروت ــ لبنان، 2014 ص69.محسن ئۆسمانهەڤلێر، 2021.04.08
