محسن ئوسمان
ئارمانجا ڤێ نڤیسینێ(*)، نە ڤێراچوون و ڤەگەریانا پێڤاژۆیا/ دیرۆکا تەڤگەرێن نەتەوەیێن کوردینە، بەلکو پرۆژەکێ خواندن و رەخنا ئەزموونا سەد سالێن ڤان تەڤگەرانە. ئانکو جورەکێ راڤەکرن و ڤەگەریانا کاودانێن ڤان تەڤگەرانە. مەبەستا نرخاندن و ڤەگەریانا دوهی، نە تەنێ ژ بۆ وەرگرتنا ئەزموون و پەندانە، بەلکو راستکرنا نێرین و تێگەهشتنا مەیا ل سەر دوهیە. گەلۆ ئەڤ تەڤگەرە ل سەر چ ژینگەهـ و بنەمایێن گۆتارێن هزری، هاتبوونە ئاڤاکرن و بەردەوامکرن؟ل دەسپێکا سالێن سیهێ، هزرا رزگاریا کوردستانێ، ل سەر سێئالیزما هزرێن “ئۆلی، نەتەوەیی و چەپگەری” هاتیەکرن. ئێدی هزرا نەتەوەیا کوردی، پتر درووشمەکێ سیاسی، ژ پرسەکا ئیدیۆلۆگی و ئەقلانی بوویە، لەورا هێشتا ژی هزرا نەتەوەیی ل ناڤ کوردان نەهاتیە چاندن و دامەزراندن. ئانکو کوردان نە دوهی و نە ژی ئیرۆ چ ڤەگەرێن هزرا نەتەوەیی نەبووینە، بەلکو جاران خالا هەڤبەشا تەڤگەرێن نەتەوەیێن کوردی هشمەندیا ئۆلی بوو/ “ئەڤ هشمەندیە دگەل ئاستێ بلندێ هزرا نەتەوەیی نەدگونجی” و ل سالێن داویێ ژی تەڤگەرێن نەتەوەیێن کوردی، ب هشمەندیا چەپگەر باوریا خوە گەرمکر/ “دیسان ئەڤ هشمەندیە ژی ژ ئاستێ تێگەهشتنا خەلکی و هێزا جڤاکی بلندتر بوویە”. ب ئاوایەکێ دی، تەڤگەرێن نەتەوەیێن کوردی، گەلەک ژ هزر و ئیدیۆلۆگیا نەتەوە ب خوە نزمتر بوون، هەروها فەلسەفا نەتەوەیی گەلەک ژ ئاستێ هشمەندی و سیاسەتا کوردان ژی بلندتر بوویە. ئێدی کوردان ل دەسپێکێ ب هێلا تیۆری هزر و فەلسەفا نەتەوە فامنەکر و پاش دەست ب تەڤگەرێن چەکداری بکەن، بەلکو هەموو شیان و خەونێن خوە دانانە سەر چەکێ رەق! راستە کوردان د ئەزموونا خوەیا تەڤگەرێن نەتەوەیێن کوردی دا، گەنگەشە ل سەر نموونێن سەرکەتیێن ژ دەرڤەی سینۆرێن خوە/ “کۆبا، ڤێتنام، چین و…” دکر، بەلێ د هەمان دەم دا، ل سەر نموونێن شکەستنێن ئەزموونێن کوردی/ “ژ شێخ مەحموود، تاکو قازی محەمەدی” نەراوستیاینە!راستە د ناڤ تەڤ دیرۆکا بزاڤێن نەتەوەیێن کوردی دا حەز هەبوویە، بەلێ پا کوردان پرۆژە نەبووینە، چونکو حەزا کوردان ژ ئاستێ چاڤلێکرنێ، دەربازی هێزا جڤاکی نەبوویە. بنگەهێ ڤێ رەوشێ ژی، ژ حەزا ئەلیتەیا سیاسی و نەبەرهەڤیا هێزا جڤاکی دهێت، چونکو ئەلیتەیا سیاسیا کوردی د تەڤ واران دا، بەری کار ل سەر هەر مۆدێل و تێگەهەکی بکەت، دڤیا خەبات ل سەر جڤاکی کربا. لەورا تەڤ ئەڤ مۆدێل و تێگەهە، ژ واتەیا خوەیا زمانی و ئاستێ پرۆپاگەندێ، دەربازی ئاخا ژیانێ نەبووینە. ئانکو راستە بزاڤ و حەزا ئەلیتەیا سیاسیا کوردی بۆ سوبەهی بوویە، بەلێ پا شیان، ئاست و حەزا جڤاکی ژی بۆ دوهی بوویە. راستە ئەو مۆدێل و تێگەهێن ئەلیتەیا سیاسیا کوردی سەرەدەری دگەل کری، حەزێن وی چاخی بوون، بەلێ ژ دەرڤەی هێزا دلینی، جهـ و ئاخا ژیانێ ل ڤی واری نەبووینە!هەرتم کوردان پتر پێکۆلا خوە نێزیکی تێگەهێن “نەتەوە و سۆسیالیزم”ێ، ژ تێگەهشتن و راڤەکرنا وان کریە. پرانیا تێگەهێن کوردان بکارئانی، ژ حەز و چاڤلێکرنا ئەلیتەیا سیاسیا کوردی، دەربازی جڤاک و دیرۆکا مە ب خوە نەبووینە. ژ بەر هندێ، ئەڤ جورە تێگەهە نەبووینە بەشەک ژ کاراکتەرێ مرۆڤ/ جڤاکا کوردی. ئانکو تا نوکە ژی د هشمەندیا مرۆڤێ کورد دا، ژێکجوداکرنا “هەبوونا تێگەهان و هەست و هشمەندی ب هەبوونا تێگەهان” نەهاتیەکرن! لەورا نە هزر و نە ژی رەوشا مرۆڤێ کورد، ل ئاستێ وەرگرتن و گەهشتنا فەلسەفا نەتەوەیی و سۆسیالیزمێ نەبووینە. ب شێوەیەکی دی، راستە هنگی کەشەکێ گەرمێ بزاڤێن نەتەوەیی و سۆسیالیزمێ هەبوویە، بەلێ شیانێن هێزێن جڤاکی دبەرهەڤ نەبوون، چونکو ئەڤ کەشە بەرهەمێ لۆکالی نەبوو، بەلکو سەردەستی و ترانسپۆرتا کەشێ گشتیێ جیهانی بوویە. ئێدی رەوشا ئاڤازبوون و ژ دایکبوونێ، بەرباریا ڤان حەز و چاڤلێکرنان/ تێگەهان نەبوویە. راستە کوردان د هێلا لەشکری دا، د گەلەک قووناغێن دیرۆکا ڤان تەڤگەران دا سەرکەتن ئانینە، بەلێ د هێلا دیرۆکی و ئاڤاکرنا کاراکتەرێ مرۆڤێ کورد دا، شکەستن خوارینە.د بزاڤا رزگاریا نەتەوەیا کوردی دا، گەلەک گرینگی و گرانی ب سێئالیزما “ولات، ئێتنیک و دەولەتێ” نەدایە! لەورا د دیرۆکا سەد سالێن تەڤگەرێن نەتەوەیێن کوردی دا، پتر گرنگی ب درووشمێن رزگاری و ئازادیێ، ژ یەکگرتنا کوردان دایە، چونکو کار و خەبات، ل سەر هشمەندیا یەکگرتنا گەلێ کورد نەهاتیەکرن! هەروها داخاز و درووشم ژی ل سەر ئاستێ ئیمارات و پارچێن کوردستانێ هاتینە بلندکرن. ئێدی نەبوونا دەولەتەکا یەکگرتیا کوردان و سینۆرێن دەسنیشان و دانپێدای، سەرباری فرە ئۆلی و مەسەبی، خالا هەڤبەشا کوردان بکەتە یەک تا نوکە ژی درست نەبوویە، بەلکو تەنێ هزرا نەتەوەیا کوردی ل سەر “زمان و دیرۆکێ”(*) ئاڤابوویە.ب کورتی، راستە ئەو دەولەتێن کوردستان داگیرکری ل سەر فرە نەتەوان هاتینە دامەزراندن، بەلێ پا هەر نەتەوەیەکی “ئەرەب، فارس و تورک”، ئیدیۆلۆگیا نەتەوا خوە ل سەر گەلێن دی سەپاندیە. لەورا ب زربەهرکرنا کوردان و نەتەوەیێن دی، رەوشا دەڤەرێ ئارامی و بنەجهی ب خوەڤە نەدیتیە و نابینیت ژی.دەهمەن
*) ئەڤ نڤیسینە، وەک پێشەکی و دەسپێکا هلسەنگاندنا بەشێ سەد سالێن تەڤگەرێن نەتەوەیێن کوردیە، کو پارەکا پەرتووکا منە: “پرسێن تەڤگەرێن نەتەوەیێن کوردی”، ئیرۆ کار ل سەر ڤی پرۆژەی دهێتەکرن.
*) هێشتا زمانێ کوردی ل ئاستێ زاراڤانە، زمانەکە ل ئاستێ هشمەندیا کۆچەریە و بەشەکێ دیرۆکا مە ژی، ب مەبەست و دەستێن داگیرکەر و ناحەزان هاتیە نڤیسین، لەورا دیرۆکەکە هێشتا ئەو ژی باش نەهاتیە خواندن و راڤەکرن!محسن ئۆسمانبەرلین، 2021.04.18
