جاسم شەرنەخی
ژبەرکو چاکسازی دینەموویا پێشکەفتنا ژیانێیە لەوا هەمى بیاڤ و سەکتەرێن ژیانێ دگریت، یا ئەستەمەژى یەک بەرسڤ ژ بۆ پسیارا دبێژت: ئەرێ کیژان بیاڤ گرنگترە ژ یێن دیتر و کیژان پێدڤیترە ل دەستپێکا زنجیرەیا کریارێن چاکسازیێ بهێت؟! چونکى بەرسڤ ب ڕەوشا کومەڵگەهێ و وەڵاتیڤە گرێدایە و چاکسازى دڤێت کەڵچەرەکێ قایم و بەربەڵاڤ بت، دڤێت پڕۆسیسەکا ب پلان و نەخشەبت نەک تەنها گۆتنێن بێ کریار بن، سەبارەت کوردستانا مە هەمى بیاڤ پێدڤی چاکسازیێنە، چونکێ هەمى ڕەخ و ڕویێت ژیارێ ژلایێ خرابسازانڤة یێن هاتینە خرابکرن، مینا ترۆمبیلەکا گەلەک تێکدای و هەوجەى جۆرێن چاککرنا هەمە لایەنە. ل وارێ مە تەڤایا بیاڤێن چاکسازیێ گرنگن، هەر جۆرەک کارتێکرنێ ل لایەنەکێ یان ژى زێدەتر ژلایەنەکێ دکت، ئەگەر بەحسێ چاکسازیا هزرکى و ڕەوشەنبیرى بکین گومان نینە ئەوبوو بناغەیێ شۆرەشا گهۆڕینێن سیاسى ل ئۆڕوپا، ئەگەر تو ژ قەشیێ چاکساز مارتن لوسەرى و تەڤگەڕا ویا چاکسازی ل چەرخێ شازدێ ل ئەڵمانیا دەست پێ بکى و هەتا بگەهیە (مونتسکیو ١٦٨٩- ١٧٥٥) خودانێ کتێبا بەربانگ (گیانێ یاسایان) و (ڤۆڵتێرى ١٦٩٤-١٧٧٨) و (جان جاک رۆسۆ ١٧١٢-١٧٧٨) و دەهان فەیلەسۆڤ و هزرڤانێن دیتر دێ بینى ئەان ڕێکا شۆرەشێن چاکسازیێ ل ئوڕۆپا و جیهانێ ڕۆهن و گەشکرینە، و کارتێکرنا وان ل سەر سیاسەتێ و چاکخوازیا سیاسى وەکى کارلێکرنا بارانێە ل ئەردێ بەیار. ئەڤرۆ و هەمى ساڵ و زەمانان ئەم پێدڤى چاکسازیەکا هزرکى و ڕەوشەنبیریا بهێز و وێرەکین، بهێت لاشێ سیاسەتا شکەستیا ئێشەوى ل کوردستانێ پێخت ل بەر کەلاشتن (تشریح) و نەشتەرگەریێ و لاشێ سیاسى ڤاژى بکت، ئەڤ شۆرەشا هزرکى ئەگەر پەیدا ببت دێ ژ دوو لایانڤە وەرچەرخانەکا چاکسازیا مەزن کتن: ئێکەم دێ هۆشیاریێ ل ناڤ خەلکێ پەیدا کتنن، دیسان دێ وان ژ کۆڵەتیا سیاسێن فاشل قورتال کت و لنگێن وان دێ دەینت ل سەر ڕێکا چاکسازیێ. و دووەم تشت: دێ فشارێ ئێختە ل سەر دەستهەڵاتێ یان چاکسازیێ ل سەر بناغەیەکێ ڕاست و دروست و زانستى و ل بەر ڕۆناهیا هزرێن ڕوناکبیرێن سیاسى وئابۆرى و کۆمەڵناسى…هتد بکت، و ئەگەر سەرکێشان چاکسازى نەکرن دڤێت فشار ژ هەمى لایانڤە خۆرتر لێ بهێت هەتا ئەڤشاسوارێن گەندەڵى و پاشکەفتن و دەردەسەریا کوردان هەمى ژ بنگەهێن ڕێڤەبرن و سەرکیشیێ ب هێنە لادان و ڕامالین. لێ چ پێ نەڤێت چاکسازیا سیاسیا ڕاستەقینە ژى – وەکى مێژوویێ ل دەهان وەڵاتان دۆپاتکرى- زۆر جاران کارلێکرنەکا زەبەلاحا ئەرینى ل هەمى سەکتەرێن دیترێن چاکسازیێ کرینە نەمازە: ئابۆرى، پەروەردە و ڤێرکرن، جڤاکى، ڕەوشەنبیرى… وتەڤایا بیاڤێن دن کریە، چونکى ئەو شیان و پێچبوونێن د دەستێن سەرکردە و سیاسەتمەداراندا یێن مالى و ماددى و ئیمکاناتێن دیترێن دەولەتێ بێ ژمارە و حەسێبن و زێدە بهێزن، لەوا کارتێکرنا وێ گەلەک زوی ڕوى ددت، ب لەزاتیا مۆشەکێ پێشڤەبرن و چاکسازیا هەمەلایەن پەیدا دکت. یێ دڤێ ڕاستیا بووریدا ب گومان کەڤـت بلا چاڤێن سەرێ خوە ل ژیوارێ چەند دەولەتەکێن ئەفریقى و ئاسیا ڤەکتن، چەوان ل هەر وەڵاتەکێ وەکى: (ڕاوەندا، نیجیریا، سەنگافورا، مالیزیا) سەرکێشیا لیدەرەکێ چاکسازێ شەریف یێ نە خۆەپەڕێس و مالباتپەڕێس د چەند ساڵەکێن کێمدا وەڵاتێ خۆە ژ کنارێ پاشڤەمایێ هەژارى و داکەتنێ بریە کنارێ پێشکەفەتنا ئابۆرى و فێرخوازى و زانستى و سیاسى و کومەڵایەتى، ئاژانسا (BBC/Arabic) ل ٢٠ئادارا ٢٠٢٠ ڕاپۆرتەک ل ژێر تایتڵێ: “دەولەتەکا ئەفریقى دێ ژوان هێزێن مەزن بت یێن کونترۆلا ئابۆرێ جیهانێ ل سالا ٢٠٥٠ بکن”، تێدا خوەیاکریە کو ئەو وەڵات نێجیریا یە( )، ژلایەکێ دیترڤە چاکسازیا سیاسى واتە یا حکومەت دکت چ ئەلتەرناتیف ژێڕا نینن؛ چونکى هەر ئەوە پێ چێ دبت و دیسان ئەرکێ وێیە ژى بەرنامە و پلانێن داڕشتیێن تەڤگر ژ چاککرنا بیاڤێن ژیوارى – ل سەر ئاستێ وەڵاتى – دانت، لەوا پێشەوا خەلیفێ راشد (عوسمان) گۆتیە: (( إن الله يزع بالسلطان مالا يزع بالقرآن )) واتە خۆدا ب حوکمدارى هندک خرابیا لاددت ب قورئانێ لا نا دت. لێ من دڤێت ل داوییا ڤێ خەلکا گۆتارێ دۆپاتیێ ل وێ بەرپرسیێ ژى بکم: ئەگەر دەستهەڵاتداران ئەرکێ شەرەفا چاکسازیا ڕاست نە هەلگرت و ب درەو و سۆزێن بێ بها بەردەوامى دانە خرابسازیا خوە؛ وى دەمى دڤێت گەل و تایبەت بژاردەیا هزرکى و ڕەوشەنبیرى دوو جارى خوە بەرپرس ژ چاکسازى و هەوڵێن فەرزکرنا شۆڕەشا چاکسازیێ ببین.
