هێلان چیا
ل سالا ١٦٣٩ دا دەمێ کو ئێکەم جار یەکەمین کوردستان دناڤبەرا تورکێن ئوسمانی و فارسێن سەفەوی دا ھاتیە دوو پارچەکرن، (ل گۆر پەیمانا رووی ڕەش ب و ناڤێ قەسرا شێرین)، ھینگێ زانیار و رەوشەنبیرێ کورد، ھەروسا بابێ رازبەرێ نەتەوا کورد “ئەھمەدێ خانی” ب گۆتنەکێ ل سەر وێ پەیمانا ناڤبۆری، بێزاری و نەرازیبوونێن خو ب دلەکێ تژی کۆڤان دا دیارکرن و ھەستێن خو وەسا ئینانە سەر زمان: “ئەگەر پەیمانا ‘قەسر شێرینێ ژ ئاڤا زەمزەمێ بیت، ئەز وێ ئاڤێ قەت ڤەناخوم.” زانایێ کورد ئەھمەدێ خانی دەمێ کو قەلسی و نەبەسیێن جڤاکا کوردی دئینیتە زمان، جارەکا دی ب دلەکێ ب ھەسرەت وسا دبێژیت: “رێڤەبەریەکە رێزان د ناڤا کوردان دا ھاتبا پەیداکرن، ھینگێ ئەز دا شێم ئالایێ کوردی ل سەر پشتا ھەمی جیھانێ دەمە داچکاندن”. ئەھمەدێ خانی وسا دبێژیت: “ئەو پێشەنگیا کو ژ ھێلا ئەھمەدێ خانی ڤە ژ بۆ کوردان دھاتە خواستن کو د ھزر و بیرا خوە دا ھەر دەم ژیان دکر، ئیرۆ ئەم ھەول ددەین وێ رێبەرتیا کو ئەھمەدێ خانی دخواست بدەین ئاڤاکرن.” لێ مخابن یەکبوون و یەکرێزیا نەتەوا کورد، وەک ھەسرەت و برینەکا کوور د دلێ گەلەک زانا و رەوشەنبیران دا ما و ب وان را کۆچا داویێ کر. د ھەمان مژارێ دا، پێویستە پەیڤا کەسایەت و نڤیسکارا کورد رەوشەن بەدرخان (ھەڤژینا ئافرینەرێ ئالفابەیا کوردی میر جەلادەت بەدرخان) نەھێتە ژبیرکرن؛ بەری کو بچیتە کوچا داویێ، ژ بۆ یەکەتیا گەلێ کورد، گەلەک جاران ژ مێڤانێن خوە را دەما کو سەرەدانا وێ دکرن، دگۆت: “یەکەتیا کورد بدە من، ئەزێ کوردستانەکا ئازاد بدەم تە.” لێ جارەکا دی مخابن، وەکی مە ئینایە زمان، د چارچۆڤەیا گۆتنێ دا بەری نوکە ھەمی ھەولدان و پلانێن کو ژ بۆ لدارخستن و دابەستنا کۆنگرەیەکا نەتەوەیییا گشتی ل سەر ئاستێ ھەر چار پارچەیێن کوردستانێ تێک چوون. لێ د ھەمان دەم دا ئەڤە ناھێتە وێ واتەیێ کو ئەم وەکی رەوشەنبیر ب بێھێڤیبوونێ را روو ب روو بمینن و ب بەھانیێن جوور ب جوور خوە مژوول بکەین و د دەرەنجامێ دا ب ئەرکێن خوەیێن دیرۆکی (خزمەت و پالپشتیا گەل) نەرابین.
وەکی کو ئەم ھەمی دزانن، تەڤگەرا سیاسییا کورد ل چار ئالیێن کوردستانێ ھەتا نوە نەشیایە ئەوێ خەون و خەیالا نەتەوی پێک بینیت. ژبەرڤێ وەکی پێنگاڤا یەکەمین
ئەم دشێین ل سەر دو ئاستان بەرێ خوە بدەینە یەکەتیا نەتەوەیییا کوردی. ئاستا یەکەمین، یەکەتیا نەتەویا د ناڤبەرا کەسێن کو خوە وەک کورد دبینن ل وەلاتێن کو کوردستان پەرچە کرینە.
مەبەستا من ژ ڤێ یەکیتیێ، جوورەک ژ ھەست و تێگھشتنا وەکھەڤە د ناڤبەرا کوردان دا ب ھەمان ناسنامە و ھەمان بەرژەوەندی و ھەمان مەترسیان. ئەڤ یەکەتیا مرۆڤێن سادەیە. ئەڤ جوورێ یەکەتیێ نەخاسم د سەدسالا بیستان دا، ب رەنگەکی ھەردەم د ناڤ کوردان دا ھەبوو.
ئاستا دویەمین یەکەتیا نەتەوەیییا کوردی، یەکەتیا پارتیێن سیاسییێن سەرەکی کو ل ھەر چار پارچێن کوردستانێ سەرکرداتیا تەڤگەرا ناسیۆنالیزما کوردی دکەن، دڤی ئاستی دا یەکەتیا نەتەوەیییا گەلێ کورد نە بتنێ دناڤبەرا ھێزێن سیاسیێن پارچێن جودایێن کوردستانێ دا بەلکو دناڤبەرا سیاسەتا نافخویا ھەرێما کوردستانێ ژی دا بەردەوام د کریزێ دایە.
دیرۆکا چەندین سالێن بۆرییا تەڤگەرا کوردایەتیێ چاڤکانیا چەند “شەرێن براکوژیێ”یە د ناڤبەرا ھێزێن سەرەکیێن باشوور و رۆژھلاتێ کوردستانێ دا، جارەکێ د ناڤ خوە دا و چەند جاران ژی د ناڤبەرا ھێزێن سیاسییێن رۆژھلات و باکور لگەل ھێزێن سیاسییێن باشوورێ کوردستانێ، و ھەتا نوکە ژی ئەو بیرکرنا شەرێن براکوژیێ دناڤا پارتیێن کوردان دا مایە.
ب ڤی رەنگی ئەم بەردەوام د ناڤبەرا ھەولدانێن نێزیکبوونێ ژ یەکەتیا نەتەوەیی و دوبارە ڤەقەتیان و دوورکەتن ژ وێ یەکیتیێ دا بووین. گەل ل سەر ئاستا ئاسایی، ھەست ب یەکەتیێ کریە. لێ ل سەر ئاستا پەیوەندی و گۆتارا سیاسییا ھێزێن سیاسی پارچەبوون و ھەر شەرێن بخوین ژی د ناڤبەرا وان دا قەومینە.
پشتی نیڤچە کەتنا رژیما بەشار ئەسەد ل سووریێ و دەستپێکا پرۆسەیا چارەسەرکرنا پرسا کوردی ل ترکیێ و ئێرشا داعشێ ل سەر ھەرێما کوردستانێ، جارەکا دی مژارا یەکەتیا نەتەوەیییا ھێزێن سیاسییێن کوردی ب تین و گەرمیەکا مەزن دەرکەت. گەلەک ئامادەکاری ھاتن کرنێ بۆ لدارخستنا کۆنگرێ نەتەوەیییا کوردی ل ھەولێرێ، ب ھیڤیا کۆمکرنا ھێزێن کوردی و پەیرەوکرنا گۆتارەکا سیاسییا ھەڤبەش ل ھەمبەر وەلاتێن کو کوردستان پارچە کرنە.
د ھەمی ڤان شەرت و مەرجێن نووی دا مەترسیا کەتنا کۆبانێ و ھەولێرێ د ھاڤینا ٢٠١٤ دا دوو سەمبۆلێن یەکەتیا نەتەوەیییا ھێزێن سیاسییێن کوردستانێ. د رەوشا کۆبانێ دا، ھێزێن سیاسییێن ھەرێما کوردستانێ ب رۆلەکێ گرنگ رابوون د بدەستخستنا پشتەڤانیا دیپلۆماتیک و لەشکەری بۆ رزگارکرنا کۆبانێ. د رەوشا ھەولێرێ دا ژی، بەشداریا چەکدارییا پکک و ھێزێن رۆژھلاتێ کوردستانێ د پاراستنا پایتەختێ ھەرێما کوردستانێ دا ئاشکەرایە.
لێ دگەل ھەڤچەپەریا کو د ناڤبەرا ھێزێن سیاسی دا ھەی، چاڤکانیێن ناکۆکی و دژرابەریێ ژی گەلەکن. ل ھەرێما کوردستانێ، شەرێ سار د ناڤبەرا پدک و ینکێ دا گەرمتر دبیت. جوداھی د تێگھیشتنا پدک، پکک و پیدێ دا ھەبوو ل سەر شێوەیێ ئیدارەکرنا وان کانتۆنێن کو ل رۆژاڤایێ کوردستانێ ھات بوونە دامەزراندن. ل رۆژھەلاتێ کوردستانێ ژی ناکۆکی د ناڤبەرا ھێزێن سیاسی دا گەلەکن. ئەرێ ئەم دشێین د رەوشەکا وسا دا، ل یەکەتیا نەتەوەیییا کوردی ل سەر ئاستا ھێزێن سیاسییێن ھەر چار ئالیێن کوردستانێ ھزر بکەین؟
ب باوەریا من، بەرسڤا ڤێ پرسێ گرێدایی مەسەلەیەکا دیە، ئەو ژی ئەوە کا ئەرێ ئەم چ یەکەتیێ دخوازین؟ تا چ رادە ئەم دخوازین ببین یەک؟ وەک ماموستا و بیرمەندێ کورد دبێژیت “کوردنو ئەگەر ھون نەبن یەک ئەمێ ھەرن یەک ب یەک”. ئەرێ شەر و ناکوکی گرنگترن یان یەکەتی و یەکبون؟ دبیت کو واتەیەکا یەکبوونێ د ڤێ قۆناخێ دا بتنێ ئەو بیت کو ئەم ئاستەنگان ژبۆ ھەڤدو پەیدابکەین. کوردێن ئالیێن دیێن کوردستانێ کێشە و ئاریشەیان ژ کوردێن باشوورێ کوردستانێ را چێنەکەن و کوردێن باشوورێ کوردستانێ ژی کێشەیان ژ کوردێن ئالیێن دی را چێنەکەن. ئانکۆ ھەر یەک ل مالا خوە و کەس دەستێ خوە نەئێخیتە کارووبارێ یێ دا.
ھەمی ئالی دشێن ل سەر ڤێ یەکەتیێ یەک دەنگ بن. ل ھێلەکا دی ژی دشێت یەکەتیەک ھەبیت ب واتەیا ھەبوونا ھێزەکا لەشکەرییا ھەڤبەش و پەیوەندیێن دیپلۆماتیکێن ھەڤبەش. دوژمنێ ھەر ئالیەکی دوژمنێ ھەموو ئالیان بیت و ل کیڤە پێوست بوو ھەمی ئالی ب ھەڤ را شەری بکەن و ل کیڤە ژی ھات خواستن ب ھەڤ را ئاشتیێ بکەن. ئەڤە ژی رەنگەکێ یەکەتیێیە. د ناڤبەرا ڤان ھەردو جەمسەرێن یەکەتیا نەتەوەیی دا، چەند رێ و رادەیێن یەکەتیا نەتەوەیی دشێن ھەبن.
گەلەک زەحمەتە ژ بۆ ھێزێن سیاسییێن کوردی د قۆناخا نوکەدا ، یەکەتیەکا گەلەک نێزیک د ناڤبەرا وان دا ھەبیت. وەک میناک دروستکرنا ھێزەکا لەشکەرییا ھەڤبەش ئان ھەڤاھەنگیەکا لەشکەرییا گەلەک نێزیک ژی ھەڤاھەنگیا ئەشکەرا و پێوەندیێن دیپلۆماتیکێن ھەڤبەش دبیت کو نە ئەرکێن ئاسان بن. لێ د ھەمان دەمی دا ژی خوە دوورگرتن و دوژمنتیا ژ ھەڤدو ژی ل گۆر قۆناخا نوکە نە د جھێ خوە دایە، چونکە ئارمانج و حەزێن دوژمنان نێز بوونە و ژ ھێزا مە کوردان مەزنتر بوونە مخابن ل شونا ئەم ھێزا خوە مەزنتر بکەین ئەم بچوک دکەین، دھەم دەم دا پاشەروژ و چارەنڤیسێ مە ئێکە. ئانکۆ ھەر چاوا بیت، دڤێت د ناڤبەرایەکەتیەکا نەتەوەیییا گەلەک لاواز (مەبەستا مە ھەر کەس ل مالا خوە) و یەکیتیەکا نەتەوەیییا گەلەک بھێز (کێشە و بەرژەوەندیێن ھەر ئالیەکی، کێشە و بەرژەوەندیێن ھەموو ئالیان بن) دڤێ چارەسەریەکا ناڤین بھێتە دیتن.
د پێکھاتنا یەکەتیا نەتەوەیییا ھێزێن سیاسی دا، دڤێت دوو بنگەھێن سەرەکی ل بەر چاڤ بھێن گرتنێ.بنەمایێ یەکەم ئەوە کو ژ ھەڤ نێزیکبوون و یەکەتیا نەتەوەیی نابیت کو ببیتە سەدەمێ ئاستەنگکرنا پێوەندیێن ھەرێما کوردستانێ ب وەلاتێن جیران را، نەخاسم ئیران و ترکیێ.
ئەڤ وەلات گرنگن ژ بۆ گەشبوونا ئابۆری و ئەولەکاریا ھەرێما کوردستانێ. راستە نوکە پشتەڤانیەکا بەرچاڤا ناڤنەتەوەیی ل ھەرێما کوردستانێ دھێتە کرن، لێ دیسا ژی پێوەندیێن وێیێن ناڤچەیی گرنگ دمینن.
ل ھەمبەر ڤێ یەکێ ھەرێما کوردستانێ دشێت تا رادەیەکێ باش پێوەندیێن خوەیێن دیپلۆماتیک د خزمەتا پارچێن دیێن کوردستانێ دا بکار بینن.
بنەمایا دویەم ئەوە کو نابیت یەکەتیا نەتەوەیییا گەلێ کورد، ب دیتنا رۆژاڤا و ھێزێن ناڤنەتەوەیییێن دی، ھەروسا ب دیتنا وەلاتێن ناڤچەیێ ژی وەک مەترسی ل سەر ئارامیا رۆژھلاتا ناڤین بھێتە راڤەکرن. ب گۆتنەکا دی پێوستە یەکەتیا نەتەوەیییا کوردی سروشتەکێ سڤیل وەربگریت.
