جاسم محمد شرنەخى
ڕویڤیێ پیرێ ژۆریا ئەفریقیا، گەنجینەیێ ستراتیژى ژبۆ ئەمریکا و ئیسرائیل یێ 30 سالان حوکم ل مسرێ کرى تا شۆرەشا 25 یەنایرێ لاداى حوسنى موبارەک دەستەواژەیەکا زیرین ل بیاڤێ سیاسەتا دەرڤەیا ئەمریکا گۆتیە : “ئەوێ خو ب ئەمریکا ستارە بكت هەر یێ رویسە”، دەربارەى بڕیارا سەرۆکێ ئەمریکا (جو بایدن) ب ڤەکێششانا هێزێن سۆپای ژ ئەڤغانستانێ پشتى چار هەیڤا ژ وەرگرتنا پۆستێ خۆ وەکو سەرۆک، ل 14 نیسانا ئەڤ ساڵە و ل هەلکەڤتا یادا 11 سبتێمبەرێ دڤێت داوى سەربازێ ئەمریکا ڤەگرت، ئاناکو پشتى بیست سالان ژ پشتگەرمکرنا دەستهەڵاتدارێن ئەڤغانێ و شەرێ قڕکرن و بنبڕکرنێ – گۆرەى خۆدەرئێخستنێن ئەمریکى – ل گەل هێزێن تالیبان وەکو کرۆپەکا تیرۆرستیا جیهانى، هەمى بەر پەڕێن گەڤن هاتنە وەرپێچان، و گشت پڕۆپاکندەیێن گەڤن و ل سەرێ وان جەنگا دژى تیرۆرا تالیبانى و پاراستنا شارستانیا جیهانى ژ ئەلهۆیێن تارى و تاریستانێ، هەمى تشت بوونە هلم، پشتى ڤێ هەمیێ دەستهەڵاتدارێن ئەڤغانى ڕویس و چیپلاق مان، بڕاستى وانەیەکا گرنگا گەڤنا نوى دیسان دۆبارەبوو! ئەڤ وانە بۆ هەمى سیاسەتمەدارێن جیهانێیە، نەمازە ژبو یێن رۆژهەلاتا ناڤینە، تایبەتر بۆ شاشکێن مە کوردانە و بۆ مەژیێن مەیێن زوى ب زوى ئەقل و عیبرەتا نا وەرگرن، ڤێ جارێ ژى وەکى چەندین جارێن بوورین یێن سەربۆڕ و ئەزموونێت ژ ڕویلێ تەحلتر گۆتینە مە کوردان : زۆر یا گرنگە مفا ژ هەمى دەلیڤە و دەرفەتا بهێنە وەرگرتن نەخاسمە ژ وەرچەرخان و گهۆڕینێن سیاسیێن نێڤدەولەتى، لێ گوپیتکا بێ بەرپرسى و شەکەستنا سیاسى و بێ فامیێیە و گوننەهەکا سیاسیە ژى قەت مێژوو دلۆڤانیێ ب خودانا نابت ئەگەر سیاسەتمەدار چ بۆ گەل و وەڵاتێ خو نەکن، ئەو تەنها خۆ ب کراسێن ئەمریکا یان هەر هێزەکا دیترا مەزن ستارە بکن، و پشت بەستنا پاراستنێ تەنها ل سەر یەک فاکتەر بیت ئەوژى پاڕێزەریا هێزێن بیانى، جارەکێ دبێژنە مە: فرۆکەیێن ئیسرائیل هوین پاراستن و جارەکێ دن مۆشەکێن ئەمریکا، و جارەکا دیتر هێزێن هەریمدارى یێن تورک و فارسان بووە سیبەرا سەرێن وە!! دەمێ ئەم بەحسێ کار و بزاڤێن جودا ژ فاکتەرێ نێڤدەولەتى دکین هەلبەت ئەم زۆر چەختێ ل خەونێن دەستڤەئیننا هێزێن پڕچەککرنا ستراتیژیا لەشکەرى ئەوا ژ ئاستێ هێزێن هەڤڕک و دوژمنێن مە کوردان مەزنتر نا کین، بەلکى پتر بەحسێ پێچێبوون و شیانێن بەردەست و هێزێن مومکن دکین، کو دڤییا بێ خەمى و بێ وژدانى و بێ هەستیا بەرپرسیێ قەت نە هاتبایە کرن. هێز نەک تەنها ئێک جۆرە، زۆر جۆرێن هێزێ هەنە دەستهەڵاتدار دکارن گەلێ خۆ پێ ب پارێزن و پێشبێخن و پاشەرۆژا وى پێى گەرەنتى و گەش بکن، ل گەل هێزا لەشکەرى يا هشك ( Hard Power) چەندین هێزین دیترێن نەرم ( Soft Power)هەنە زۆر جاران رۆلێن خۆ د گەشەپێدانا گەل و نیشتیمانیدا ژ هێزا هشک باشتر دبینت، سەرکێشێن سەرکەفتى یێن خەلکێ ب بەرپرسى سەرەدەری و ئیدارەیا وان هێزان دکن، هندەک شاڕەزایێن سیاسەتێ وەکى ماموستایێ زانکویێ و سیاسەتمەدارێ ئەمریکى (جوزیف نای: Joseph Nye) بەحس ل (10) جۆرێن هێزا نەرم دکن: (هێزا شارستانى، هێزا ڕەوشەنبیرى، هێزا فێرخوازیێ، هێزا ناڤ وبانگى (سومعەتێ)، هێزا دبلوماسى، هێزا ئالیکاریێن نێڤدەولەتى، هێزا سەرکێشیا حکومى “ئانکو حوكمڕانیا ب عەدالەت و ب زەڵالى”، هێزا سیستەماتیک و دەزگەهێن پێشکەفتى، و ل سەرێ وان و ژ هەمیان گرنگتر هێزا ئابۆرى). خۆزى سیاسەتمەدارێن مە چەندەک ژ هەستا بەرپرسیێ و گیانێ نیشتیمانێ و شەڕەفا خەباتگێڕیێ ل گەل باش وانەوەرگرتنێ ژ سیاسەتا دەرڤە یا ئەمریکا هەبان، ئەو سیاسەتا دینئیمان و ئاینێ وێ تەنها بەرژەوندیێن وێینە، ئەوا ل ساڵا 1975 و هەتا نها چەند جاران زلەهێن بهێز ل ڕویێن مە و مەزنێن مە دایین، ئەگەر ئەوا بوورى هەبان دشیان بەرێ خۆ بدن چەندین وەڵاتێن ب هێزا نەرم بووینە خورت و پێشکەفتى دا بۆ خۆ وەکو سەرکێش و بۆ مەژى وەکو گەل مفاى ژ ئەزموونێن وان بینن، مینا هندەک وەڵات و هەرێمێن هێشتا نە بووینە دەولەت ژى وەکى تایوان ئەوا ل بەر ئاگرێ دەڤێ تەنینێێ چینێ و ناهێلت ببتن دەولەت، یانژى وەلاتەکێ مینا قەتەر چەوان سەرکێشێن وان ب هێزێن نەرم وەڵاتیێن خو گەهاندینە کوپیتکتا دەولەمەندى و خۆشگوزەرانى و دلئاڕامیا ب ژیوار و پاشەرۆژێ ژى، نەکو وەکى مە کوردان کەسێن هوشیار و وژدان زیندى دەستێن وان ب دلێن وانڤەنە نەکو مینا هێزێن تالیبان ئەوا پشتى بڕیارا سەرۆک بایدنى تا نها 85 % ژخاکا ئەڤغانێ کونترۆل کرى ودیر نینە ل ڤێرێ ژى هێزەکا مەزنا شوفینیى یان ژى مەسەب پەرێس یان ژى هەر هێزەکا دیتر کوردستانێ داگیر بکت ئەگەر ویلایەتێن یەکگرتى بڕاریا دەستڤەکێشانا ب یەکجارى ژ عیراق و هەرێمێ دا! وە دیارە ئەڤ هەڤیرە دێ هێشتا ئاڤێ ڤەخۆت، لەوا دڤێت ئاخفتنەکا دیتر ل دۆر گەڤ و مەترسیێن چاڤەڕیکرى ل سەر کوردستانێ بکین.
