موحسن ئوسمان
ب راستی، گرفتێن دیرۆکی و جڤاکی، بەربەندێن پێشکەتنا هەر گەلەکی‌نە، لەورا هێشتا ل نک مە پارت و حکوومەتێن ئۆرگان درستنەبووینە، داکو گەل ببیتە بەشەک ژ تەڤنێ فەروەریێ. ب ڤێ یەکێ، ئەم ژ ئەقلێ قەبیلێ، دەربازی هشمەندیا ئیمارەتێ بووینە، بێی کو مینا تاک و چین د ناڤ جڤاکی دا درست ببین و داکو ل داویێ باژار ل سەر بهێنە ئاڤاکرن. ئێدی ئەو ئیمارەتێن کوردان یێن درست ژی بوونی، مینا یەکگرتن و کۆنفدرالیا ئەشیرەتان بووینە. وەک ئەنجام رۆژهلاتا ناڤین، مینا “مالبات، قەبیلە و ئەشیرەتێ”، نەگەهشتبوونە وی ئاستی یەک قەبوول بکەن. کۆلۆنیالیزمێ ژی ل ڤان دەڤەران دەولەت ب زۆر ل سەر پێکهاتێن نەتەوەی، مەسەبی و ئۆلی سەپاند و دیسان فەروەریان ژی یەک ل پەی یادی، یەک مەسەب و نەتەوە ل سە تەڤان سەپاندن. ئها ڤێ رەوشی، بنگەهێ یەکبوون و دەولەتێ لاواز و قەلسکر. ب ڤان پاشخانان، هێشتا رۆژهلاتا ناڤین د ئەزموون و کولتورێ دەولەتێ را دەرباز نەبوویە. لەورا دەسەلاتا سیاسی، جودایە ژ دەولەتەکا خوەیی دامودەزگەهـ، چونکو “نە هەر جڤاکەکا رێکخستیا سیاسی دەولەتە/ جورج بورد”(1)، بەلکو “دەولەت ب خوە، خواندنگەها سیاسەتێ‌یە”(2). ب ڤێ یەکێ و ل گۆر زانستێ سیاسەتێ، “ئەقلێ کۆچەری نکاریت دەولەتێ دامەزرینیت”(3)، چونکو راستە ئەقلێن کۆچەری، دکارن دەسەلاتێ ب هێزێ درست بکەن، بەلێ نکارن باژارڤانیێ ئاڤا بکەن. ئێدی ئەو گەلێن ژ ئەقلێ کۆچەری، دەربازی هشمەندیا فیودالی دبن، نکارن سەقامگیر بژین، ئها ل سەر ڤان پاشخانان، چ ملەت نکارن دەولەتێن سەقامگیر دامەزرینن. لەورا کۆچەری جڤاکێن بێ دیرۆکن، چونکو سەرهەڤیا پێشکەتنا باژارڤانی ب خوە گەوهەرێ دیرۆکێ‌یە. ئها ڤان رەوش و ئەگەران وەکریە، چین شوورها خوەیا دیرۆکی ئاڤا بکەت، داکو خوە ژ هێرش و ئەقلمەندیا کۆچەریێ بپارێزیت.چەوا پرانیا دیرۆکا ئیسلامێ، ل سەر داگیرکرنا ئابۆریا “تالانێ” بوویە، وسا ژی ئیرۆ دیرۆکا فەروەریا ڤێ دەڤەرێ، ل سەر گەندەلی و تالانێ دهێتە مەشاندن. لەورا ژی یەک ژ ئەگەرێن رەوشا ئالۆزا دەڤەرێ، نە تەندرستیا پێشکەتنا هێزێن ئابۆرینە، چونکو دیرۆکا ئابۆریا ڤێ دەڤەرێ، ل سەر سێگوشا “کۆچەری، بازرگانی و خویک/ سامانێن سروشتی” ئاڤابوویە. دیارە ئەڤێ رێکا درست و تەندرستا پارڤەکرنا کاری، پەیدابوونا چینان و وەرارا هێزا بەرهەمئینانا ئابۆری خوەش نەکریە. سەرباری سەردەستیا هشمەندیا لەشکرتاریێ، کو کاودانێن سەقامگیریێ ئالۆزکرینە. بنێرە رەوشا ژینگەها ئورۆپا پتر بۆ جوتیاریێ، ژ یا رۆژهلاتا ناڤین باربەرتربوویە، لەورا ل ڤێ دەڤەرێ پتر گرینگی ب وارێ بازرگانی دایە. ئەڤێ ژی وەک ئەنجام، رێکا درستکرنا فیودالی ب باشی دەشتنەکریە. لەورا پتر پاتریاکی سەردەستی هشمەندیا خەلکی بوویە و ئالیسەنگیەکا دژوار، د ناڤبەرا هێزێن بەرهەمئینانێ و هێزێن فەروەریا کوردی دا درستکرینە. هەروها ئەڤ شەر و هەڤرکیا د ناڤبەرا پارتێن کوردی دا دهێتەكرن، پتر بەرخوەیە ژ بەرهەمئینانێ! زێدەباری تا نوکە ژی دیرۆکا ڤێ دەڤەرێ، دیرۆکا داگیرکرنا دەرەکی ل سەر ئاستێ ئەردی و ئەسمانی “کۆدەتا و تەکنۆلۆژیا” بوویە. ئانکو کورد ل سەر ئاستێ دەرڤە، داگیرکرن و ل سەر ئاستێ ناڤخوەیی ژی، فتنە و دوبەرەکیا سەردەستە! ئها هوسا قەدەر و چارەنڤیسا گەلێ کورد، کەتیە دەستێ هشمەندیا کۆچەری و دەستێوەردانا دەرڤەیی/ داگیرکرنێ. لەورا دوبارەبوونا دیرۆکا مە، گیان و هێزا خوە ژ دوبارەبوونا ئەقلێ ڤی کاراکتەری وەردگریت.ب کورتی، تەڤ پێکۆلان ل سەر ئاستێ خوەمالی و دەرەکی، کار ل سەر گوهەرین و وەرارا بنواشێ جڤاکی نەکریە. لەورا ڤان پاشخانان، رێکنەدایە ئیدیۆلۆگی و هزرەکا خوەمالی گیانێ خوە ژ هێزا جڤاکی وەرگریت. دیارە ئەڤان ئەگەران وەکریە، دەسەلاتا کوردی نەکاریت گرێبەستێن جڤاکی و سیاسی درست بکەت و رەوشەنبیرێن کورد ژی وەک هزرێن بێ لنگ بن!ژێدەر1) د. محمد جابر الانصاري ـــ تکوین العرب السیاسی و مغزی الدولة القطریة/ مدخل الی إعادة فهم الواقع العربي ـــ مرکز دراسات الوحدة العربیة، ط2، بیروت ــ لبنان، 1995 ص83.2) د. محمد جابر الانصاري. ژێدەرێ بەرێ، بپ85.3) د. محمد جابر الانصاري. ژێدەرێ بەرێ، بپ100.محسن ئۆسمانبەرلین، 2021.09.02
