محسن ئوسمان
مرۆڤێ کورد هاڤیکریە!ل ڤان دەڤەران، کار ل سەر هشیاری و ئاراستەکرنا جڤاکی، ب ئاوایێ کولتورێ دیمۆکراتی و هەڤقەبوولکرنێ نەهاتیەکرن. لەورا هشمەندی و پرۆسێسا کولتورێ دیمۆکراتی پێدڤیە، داکو کەشێ زەڤی و ژینگەها هەڤقەبوولکرنێ بهێتە خوەشکرن. ژ بەر هندێ، دڤێت کار ل سەر دیمۆکراتیا سندۆقا سەری، بەری سندۆقا دەنگدانێ بهێتەکرن. داکو ژ پرۆپاگەندا سندۆقراتی(*)، دەربازی دیمۆکراتی ببین، چونکو “دیمۆکراتیا بەشدارکرنێ”، جودایە ژ “دیمۆکراتیا سەپاندنێ”. ئێدی “نرخێن دیمۆکراتیا راستەقینە، نە د سندۆقا دەنگان دانە، بەلکو د هشمەندیا خەلکی ب خوە دانە/ رۆسو”(1). ب ڤێ واتەیێ، دیمۆکراتیەت نە تەنێ دەنگدانە، چونکو دەنگدان ل نک مە ل سەر بەرنامەکێ سیاسی، جڤاکی و ئابۆری ناهێتەکرن. لەورا هلبژارتن ل کوردستانێ، نە وەک چارەنڤیس و پاشەرۆژ دهێتەکرن، بەلکو وەک کولتور و دیلان.ب ڤی ئاوایی، ئەم ب ئەقلێن کەڤنار، سەرەدەریێ دگەل ئالاڤ و سازیێن نوو “دیمۆکراتی/ هلبژارتن”ێ دکەین. سەرباری ئەڤ ئەقل و پارتێن کلاسیک، چونکو نکارن کادران پەروەردە بکەن، ئێدی نەچار دبن ل هەر خولەکا هلبژارتنان، بازارا کرینا کادران گەرم بکەن! مخابن ل ولاتێن مە ب ناڤێ ئازادی و دیمۆکراتی، خەلکی ب هەموو واتەیا پەیڤێ دکوژن! ب کورتی، جوداهیا د ناڤبەرا دیمۆكراتی و پەرلەمانی دا، دیمۆكراتی سیستەمێ ژیانێ‌یە و پەرلەمان ژی سیستەمێ فەروەریێ‌یە.دیارە تێگەهێ هاڤیبوون ب خوە ژی، دیاردەکا فەلسەفی، سایکۆلۆژی، جڤاکی و رەوشەنبیریە. ئانکو هاڤیبوون دیاردەکە، گرێدایی چ دەم و جهان نینە، بەلکو دگەل پەیدابوونا مرۆڤی سەرهلدایە. ئەڤ رەوشا ولاتێ مە تێرا دەرباز دبیت، هەر تاکەکێ کورد د هوندرێ خوە دا، راستی جورەکێ هاڤیبوون و بیانیبوونێ هاتیە. مرۆڤ دکاریت بێژیت پرانیا خەلکێ مە، راستی نەساخیا گرێیا دەروونی بووینە. لەورا ئەگەر ئەڤ رەوشە هوسا بەردەوام ببیت، دێ گەلەک رەنگێن نەساخیێن سایکۆلۆژی/ جڤاکی، د ناڤ خەلکی دا پەیدابن.ئێدی دوورکەتن، ژ تەڤ ساخلەتێن خوەمالی و نەتەوەیی ب خوە، هاڤیەکا ئێکجار مەزنە، چونکو مرۆڤ د خوە دا بیانی و هاڤی دبیت. دیاردا هاڤیبوونێ، ب سێ قووناغان را “قووناغا بەرهەڤیا هاڤیێ، قووناغا رەدکرنێ و قووناغا خوە گونجاندنێ”(2) دەرباز دبیت. رەوش و ئەنجامێن مرۆڤێ هاڤی، “ڤەگەریان و دەهمەنبوون، بوهژینا ناسنامێ و ڤەدەربوون”ە. ب ڤێ تێگەهشتنێ، پرۆسێسا هاڤیێ ب خوە، دەما مرۆڤ ژ خوە/ جڤاکێ “ڤەدەر، پۆسیدە و مەلوول” دبیت و ل داویێ ژی، مرۆڤی باوری ب چ نامینیت. هەروها هاڤیا سیاسی ژی، دەما تاک خوە وەک دەهمەن و نەبوونا رۆلێ سیاسی، د چ واران دا نەبینیت. ئێدی هاڤیا سیاسی ب سادەترین پێناسە، ژ نەبوونا بەشداریا هەڤولاتیان، د پرۆسێسا سیاسی و مافێن مەدەنی دا دهێت.ب کورتی، ئەگەر مرۆڤ ل داویێ بپرسیت، گەلۆ ئیرۆ هاڤیا سیاسی، بەر ب کێمبوون یان زێدەبوونێ‌ڤە دچیت؟ راستە هاڤیا سیاسی یا فرەرەهندە، بەلێ پا دیارە جڤاکەک هاڤی، نکاریت دگەل ڤان هەموو گوهەرین و پێشهاتان خوە بگونجینیت. هەروها گەلێ مە، د ناڤبەرا هشمەندیەکا سەختە و دوورهێلەکێ دژوار دا دنالیت، چونکو خەلکێ مە راستی دووتاییا سایکۆلۆژی کریە. ب گەلەمپەری، هاڤیا سیاسی، پتر ل رەوشێن ئالۆزێن سیاسی و نەدادپەروەریا فەروەریێ دیار دبیت. ب ڤێ یەکێ، رەوشا مەیا سیاسی ژی، خوە د لاوازیا چوار رەهندێن فینیفتەر ــ Finifter دەسنیشانکری “بێهێزیا سیاسەتێ، بێواتەییا سیاسەتێ، بێنرخیا سیاسەتێ و ڤەدەریا سیاسەتێ”(3) دا دبینیت.دەهمەن و ژێدەر:*) تێگەهێ دیمۆکراتی، وەک پرۆسێسەکا درێژا دیرۆکا دەسەلاتداریا مرۆڤاتیێ دەربازبوویە، لێ ل جڤاکێن کەڤنار و ستەمکار، ئەڤ تێگەهە ژی وەک خوە لەنگ و بێواتە کریە. هەر بۆ نموونە، بنێرە موعومەر قەزافی ئەڤ تێگەهە “دیمۆکراتی”، کریە “دم و کراسی ـــ دموکراسی/ خوین و کورسیک!” 1) منصور بختي دحمور ـــ فلسفة الثورة/ رٶیة من واقع المجتمع الجزائری ـــ منشورات زخة الشهب للنشر الالکترونی، ط1، الجزائر، 2019 ص59.2) حبیبة ونوغي ـــ مظاهر الاغتراب الثقافي في مواقع التواصل الاجتماعي “الفیسبوک أنموذجا”/ دراسة میدانیة علی عینة من الشباب بجامعة المسلیة، جامعة محمد بوضیاف بالمسلیة، کلیة العلوم الانسانیة و الاجتماعیة، 2017 ص51.3) علاء زهیر الرواشدة ـــ الاغتراب السیاسي لدی الشباب الجامعي ـــ المجلة الاردنیة للعلوم الاجتماعیة، المجلد 4، العدد 3، 2011 ص271.
