شەبان مزوری
باروخ سپینوزا فەیلەسوفێ یەهودیێ هولەندی ٢٤ نۆڤەمبەر ١٦٣٢ لئەمستردام ژ دایک بویە، د کوکا خوەدا بابێ وی ژ پورتوگال مشەختی هولەندا ببو. مالا باروخ سپینوزا وەک گەلەک یەهودیا ژ ترسێن دێرێ فەلەتیبونا خوە راگەهاندبو، لێ بنهێنی بەردەوام لسەر ئولا خوەیا یەهودی. پشتی هاتین هولەندا بابێ وی بو یەک ژ بازرگانێن بناڤ و دەنگ، دایکا باروخ مر هێشتا ئەو دژیێ شەش سالیدا، بابێ ی دانە بەرخواندنێ لزینەگوگەکا یەهودیا، بهیڤیا وێ یەکێ کو باروخ ل پاشەروژا خوە ببیت کەسانەک ئولی و خزمەتا ئولا یەهودی بکەت.
باروخ سپینوزا هەما بێژە لگەل دەسپێکا چەرخێ روناکیێ ل ئەوروپا هات دونیایێ، ڤێ چەندێ گەلەک هاریکاریا وی کر کو بشێت خوە پێشبێخیت و ەک هەڤچەرخێن خوە دەست ببەت بو زۆر بابەتێن تابویی لناڤا جڤاکێ و تایبەتی بابەتێن گرێدای ئولی. ژبەر نڤیسین و ئاخفتنێن وی هەم دێرا فەلا و یا یەهودیا زۆر هەولدان و دەستبەرداری هزرێن خوەبیت و بەرامبەر ئەو دێ ژمالێ دونیایێ تا پوستێن ئولی لدوف داخازا وی پێ بەخشن، لێ باروخ ملکەچ نەبو بو وان و بەردەوام بو لسەر کارێ خوە، هەیا جارەکێ کەسەکی هێرش کرە سەر دا بکوژیت لێ تەنها بریندار بو. پشتی هەمی هەولدانا و بێزاربونا قەشەو هاخاما، لکومبینەکا هەڤپشک ئەڤ بریارا خوارێ لسەر باروخ سپینوزا دان:
سەروکێن جڤاتا ملیا یەهودی پشتی کو هزروبیرێن باروخ سپینوزا بۆ ئەشکەرا بوین و پشتی کو هەمی هەولدانێن مە بهەمی رێکا سەرنەگرتین کو باروخ دەستبەرداری وان هزرێن گوننەهکار ببیت، روژانە بومە ژ لایێ خەلکیڤە ئە بوچونێن ویێن زیانبەخش بو مللەتێ مە. مە جڤاتا سەروکێن ملی بکودەنگی بریا دا: ئەم باروخ سپینوزا ولدەکەین و ژ ناڤ گەلێ ئیسرائیل دەردکەین، ئەڤ ولکرنە: ببریارا فرشتە و دەستهەلاتدارێن پیرۆزە، ئەم دهەمی لافێن خوەدا باروخ ولدکەین، ڤەدەردکەین ژخوە و رورەش دکەین.. ئەڤ بریارە لژێر سیبەرا پەرتوکا پیرۆز دەرچویە، هەمی ولکرنێن د پیرۆزیێن مەدا هاتین ئەم لوی دبارینین. بلا غەزەب لێ بباریت و ولکری بیت رۆژ و شەڤ، نڤستی و هئیار، دچون و هاتنێدا، دەرکەفتن و بژور کەفتنێدا. ئەم ژ خوەدێ خوازین دلوڤانیێ پێ نەبەت و غزەبا خوە لێ ببارینیت. ژ خودێ دخوازین خەلکێ مەیێ باوەرمەن بپارێزیت. کەسەک نابیت پەیوەندیێ لگەل بکەت، نە بدەڤکی و نە بنڤیسکی، کەس نابیت هاریکاریا وی بکەت و چاکیا پێ بکەت، کەس لگەل وی لژێر بانەکی نەژیت، کەسەککێمتر ژ چوار گەزا لێ نێزیک نەبیت، چێنابیت کەسەک بەرهەمەک وی یێ نڤیسی یان دەڤکی بخوینیت. کەسێ رەفتارێ پێچەوانەی ڤێ بریارێ لگەل باروخ سپینوزا بکەت هەمان بریار لسەر دەرباس دبیت.
دڤێت سپینوزا چکربا؟ ملکەچێ وان کەسێن خودانێ ڤێ بریارێ؟ لگەل خەلکی ژیابا یانژی مشەختبون ژ جڤاکێ هەلبژارت با؟ سپینوزا رێکا نەخوش هەلبژارت، ملکەچیا هزروبیرون خوە دانا پێش هەر تشتەک دی، هەڤرکیا دێرێ بەرنەدا، لگەل هەمی ئازارێن خوە یەکییتیەک دوروست کر. بابێ وی ژ مال دەرکر، خویشکا وی ژ میراتی بێپار کر. ل ٢١ فەبروەری ١٦٧٧ مر دویر ژ کەسوکارێن خوە لێ مەزن و ناڤدار ما لناڤا پرانیا مروڤا. باروخ سپینوزا زۆر بەرهەم هەبوینە و ناڤدارترین ژوان پەرتوکا رەوشتە. لدوماهیکێ بپێویست دوزانم گوتنەکا کارل مارکس ببیر بینم : باروخ سپینوزا و جان جاک روسو تەنها رەوشەنبیرن کو ملکەچێ هیچ دەستهەلارا نە بوینە.
