شەبان مزوری
فیودور دوستویڤسکی نڤیسەرێ روس ل ١١ نوڤەمبەرا ١٨٢١ هاتیە دونیایێ ل باژێرێ موسکو، ل ٩ فەبرووەری سالا ١٨٨١ ل باژێرێ سانت پێتەربورگ بو جارا دوماهیکێ چاڤێن خوە دانین سەر هەڤ. یەک ژ قوناغێن ژیانا وی یا هەرگرنگ بمن دەما ٢٣ ئەپریل ١٨٤٩ هاتیە دەستگیکرن و ل سیبیریا کەفتیە زیندانێ. تاوانا دوستویڤسکی بەشداری بو د بازنێن بزاڤا سوسیالیستا خوەندەڤانا.
بریارا کوشتنا وی دەرچو ژ دادگای، یەک ژ نڤیسین ویێن هەری کارتێکەرا ئەو ناما بو برایێ خوە نڤیسی روژا بەری ببەن رەمی کەن. دەما هەمی ئامادەکاریێن رەمی کرنا بدوهای هاتین و دەستەکا یەکە مین گولەباران کرن، دەستێ دوستویڤسکی گرتن لگەل چەند کەسێن دی ژبو گولەباران کەن. هەر کەسێ جهێ خوە گرتبو، دوستویڤسکی لگەل تاوانبارێن دی تەماشەی لەشکەرێ تڤەنگ ئاراستەی وانکرین دکر، لەشکەری تڤەنگێن وان ئامادە بون بو شەقاندنێ، لێ لهیڤیا فەرمانا ئەفسەرێ خوە بون، لوێ ژ نیشکەکێ ڤە هەسپەک کو عەرەبانەک بدویف ڤەبو و لەشکەرەک سوار بو، گەهشت مەیدانا گولەبارانکرنا تاوانبارا، مروڤێ گەهشتی زو هاتە خوار و بازدە بەرەف فەرماندەی ڤە چو. فەرماندەی گوت ئەڤە فەرمانا قەیسەر نیکولایە کو ل تاوانبار دوستویڤسکی خوەشبویە. دوستویڤسکی دبێژیت ل جهەکی، راستە من زۆر بەرهەمێن نڤیسینێ هەنە لێ تا ئەڤرو بو من ئەستەمە ئەز هەستا خوەیا وێ بیستکێ بشێم بنڤیسینەکێ یان بچەند گوتنا نیشان بدەم.
لێڤ تولستوی نڤیسکارێ روس خوەدانێ ( جەنگ و ئاشتی، ئانا کارەنینا و زۆر بەرهەمێن دی ) دبێژیت دوستویڤسکی سەرەدانا کەسا دکەت، لسەر نانڤیسیت بەلکو مروڤا چێدکەت.
دوستویڤسکی زۆر بەرهەم هەنە، لێ بمن جودا بونا وی لگەل نڤیسەرێن دی ئەوە کو نە ئاسانە مروڤ بێژیت ئەڤ رومانا وی خوەشە یان یادی، چونکە هەمی رومانێن وی د خوەشن بمن. راستە بەشەک ژوان پتر نیاسن ژبو خەلکی وەک: برا کرامازوف، تاوان و سزا، ئیدیوت، سنێلە، قومارچی. چونکە ئەگەر مروڤ ڤەگەریت بو تەرجومێ دێ بینیت پرانیا مللەتا ژڤان رومانا دەستپێکریە
هەروەسا ئەڤ رومانە یەکەمین بوینە کو گەلەک وەلاتا کرینە فلم و سریالێن تەلەڤزیونێ.
راسکولنیکۆڤ د رومانا تاوان ی سزا ژیان و مرنێ پێکڤە دگەهینیت، ددەمەکیدا کو دوزانیت کوشتنا پیرەژنەکێ کارەک نە دوروستە لێ بەلاڤ کرنا سامانێ وێ لسەر کەسێن دەستتەنگ کو نەشێن خوەندنا خوە بکەن، یانژی خەلکانەک بو وان زۆر زەهمەتە زاروکێن خوە تێر نان کەن، راسکولنیکوڤ بکارەک چاک دوزانیت، یانژی دەما بریار ددەت کو دانپێدانانێ بتاوانا خوە بکەت وەک سوز دایە خوەشتڤیا خوە، لدەلیڤێن دوماهیێ دودل دبیت و بریار ددەت کو خوە رادەست نەکەت لێ لسەر جاددێ دەما چاڤێ وی بدوستا وی دکەڤیت، جارەک دی پاشڤە دچیت بو ناڤ بنگەهێ پولیسی.
د رومانا برا کرامازوڤ، میشە برایێ مەزن کەسەک ئاسایی یە وەک مە هەمیا، ئیڤان هەما بێژە د رومانێ دا نوینەرێ شەیتانیە، برایێ ژ هەمیا بچویکتر ئەلیوشە، پێچەوانەی ئیڤان فرشتە بو.
د رومانا ئیدیوت ( ئەحمەق ) دوستویڤسکی دخوازیت جارەک دی ئەلیوشا ڤەگەرینیت وەک مروڤ، هاتە تاوانبارکرن ژ لایێ دێرێ ڤە بگومانا کو دوستویڤکی دخوازیت ئیسای ساخکەت و بێژیت سەردەمێ کەس و تشتێن پیروز نەمایە.
سنێلە کو بەشەک مەزن ژ خەلکی دبێژن خوەشترین رومانە. لسەر ژیانا سنێلەک زۆر خوێری یە، لێ بو مە ئاشکرا دکەت کانێ بوچی ئەڤ سنێلە خوێری یە و تەنها هزرا تشتێن نە باش دکەت. قەهرەمانێ رومانێ دبێژیت:
وە چ هیڤی ژ مروڤەکی هەنە کو هون هەمی بدویڤ ڤەنە بگوتنا بیژی؟
ئینشتاین دبێژیت دوستویڤسکی دهەر رومانەکا خوەدا بشێوەک نوی هناڤێن مروڤا دکولیت لەوما مروڤ نەشێت بێژیت کانێ کیژان ژوان هەژی خواندنێ یە پتر. دهەر رومانەکا خوەدا لایەنەکێ تاری یێ مروڤی رەوناهیێ ددەتە سەر.
هەلبەت مروڤ دەما لسەر دوستویڤسکی باخڤیت یان بنڤیسیت بمن نابیت مروڤ چیروکا قەشەی و شەیتانی باس نەکەت. شەیتان بملێ قەشەی دگریت و دبێژتێ، قەشە تە بێهنا من تەنگ کر، هەمی ئێک شەمبیا تو دێ لدێرێ خەلکی کوم کەی و بێژی گوهێ خوە نەدەنە شەیتان، کەسێ گوهداریا شەیتانی بکەت دێ جهێ وی دوزەخ بیت. ملێ قەشەی دگریت و دبەتە هنداڤ کارگەهەک ئاسنی دا، گەرمە، توزە، کارکەر بێهێزن، لڤێرە شەیتان دبێژیت قەشەی، قەشە مانوکە ئەڤ مروڤە ل بەهەشتێ نە؟ کو ترسا وان هەبیت ئەز بەرێ وان بدەم دوزەخێ، ئەو بخوە دناڤا دوزەخێ دانە. بڤی شێوەی قەشەی دبەت ناڤ جوتیارا، گوندەکێ هەژارا، زیندانێ. شەیتان دبێژیت قەشەی نێزیکترین هەڤالێن من تو و دەستهەلات دارە، لێ جودا بونا وە لگەل من وە ئەزێ بو خوە کریمە چەپەر. بترساندنا خەلکێ ژ من وە ژیانا وان کریە دوزەخ.
بکورتی و بکوردی هیڤیا من ئەوە رومانێن دەستویڤسکی ببنە بەشەک ژ پروگرامێ پەروەردێ لباشور و رۆژئاڤایێ کوردستانێ د قوناغا ناڤەندی و ئامادەیی دا.
