کرمانج هاریکی
ئەز دبێژم ل گور تێگەهـ و بوچونێن زانایێن دینی و فەلسەفی یێ مەدرەسێن جیاواز دا، خودێ یێ ل هەمی جیها و ل هەمی دەما د هەمی چرکەساتا ژیانا زیدەوەریدا یێ بەرهەڤ و یێ هەی. واتە خودێ عەقل و هزر و روحە. هەمی گاڤا خودێ ل رها بن حەفکا ( حبل الورید) مروڤی ل مروڤی یێ نزیکە. واتە ئەم و هەر تشتەك پارەکا نەپارڤەکرینە ژ مەزناتی و کارزما خودێ. لەورا هەوجەناکەت ئەم خودێیەکێ زالم و خودان جەبەروت و ترسناك د مێشکێ خودا چێکەین. تاکە ئایاتا قورئانی یا دبێژین ( انا للە و انا الیه راجیعون) تێرێ هندێ دکەت کو مە باوەری ب هندێ هەبیت کو هەر زیندەوەر و کائینەکێ د ڤی کەونی دا یێ هەڤپارە د بونا خودێدا. ئەو سیستەما ئولان چێکری و ئەو کەسایەتیا دینان دایە خودێ چ مانا و واتایا بونا خودایەکێ خالق یێ هەمیا ب یەک ئەدەزە دور نادەت. بەلکی بەلوڤاژی عەزەمەت و کاریزمەیا خودێ یێ کێمکری. نە بەس هەر کێم کریە، بەلکی خودێ یێ مونوپل (تەملیك) کری . ناسوتیەتا دینان ئەو تەنێ بەسە دەمێ دینەك یێدی ب باتل و نەراست ل قەلەم دەت. هەڤرکیا ئولان شاهدیا یەکتایا خودێ نادەت. واتە دینن کو ب شێوەیەکێ ناراستەوخو دان ب فرە مورالیا خودێ دادنن. د پێناسەکرنا خودێ دا هەردینەکێ رێچکە و رێبازا خو یا تایبەت یا هەی. خالێن هەڤرك هەردەم پترن ژ خالێن هەڤپار، ئەڤەژی بەلگەنە بو کو دین سەرهەلدایێت هزرا مروڤێ سەردەمێ خونە.
هەر دینەك بوخو یاریا ب عەقلیەتا دینێ دی دکەت. ئەڤەژی بەلگەهێ هندێنە کو مروڤ د چ قویناغێن لاهوتیەتێ دا نەکاریە پێناسەکا دورست یا عەقلانە و لایقێ مەزناتیا خودێ بدەتە خودێ.سکولاریزم قوناغەکە ژ قویناغێن پێناسەو ناسینا خودێ د چوارچێوەیەکێ زیەتر عەقلانی و ریئالە دا. بەلکی ئەو قویناغ ژی نەشێت وێ بوشایا مەزن و هەڤتایا مروڤی دگەل خودێ پرکەت. و قویناغەکا دی یا واقعی تر و عەقلونە تر ژ سکولاریزمێ دەستپێ بکەت. لێ بو زیەتر نزیك بون ل حودێ ناسین رێز ل عەزەمەتا خودێ گرتن باشترین رێ ئەڤرو ب کارئینانا عەقلیە د پێناسەکرنا خودێ دا. ئەو دەقێن بناڤ پیروز واتە چ دەق د رەها دپیروز نینە. چمکی هەمی تشت رێژەییە. بو نمونە دەقێ قورئانێ ل دەڤ رێژەیەکا مروڤا یا پیروزە . ئەو ژی باوەرمەندێن ئیسلامێ یێن دەمارگیرن. لێ پرانیا مروڤێن سەرزەمینێ مە واتە رێژەیا پرانی دەقێ قورئانی ب پیروز نزانن. لەورا دڤێ ب چاڤێ رێژەیی ل گور عەقل و تێگەهێ سەردەم جهی ئەم لێ ل پیروزیێت دەقی بنێرین. هەروەسا تەورات ب پەیمانا کەڤن و پەیمانا نوڤە. هەر هەمی ناسوتیەتا وان د کەڤیتە بەر دەڤێ پرسیارێ. پیروزیا وان ژی یا ریژەییە. پرانیا مروڤێن جیهانێ نە د وێباوەرێدانە کو ئەڤ دەقێن هە هنارتیێت خودێ د پیروزن. خەلك ناپەژرینیت ئێدی ئەو دەقێن نە ژ هەژی پانورامایا مەزناتیا خودێ ئەو دەقبن یێت خودێ گوتی تەسبیت کرێ. کو بریار دابین ئەو دەق ب درێژایا ژیانێ دێ ئەو عەقلیەت و ئەو دەق بن ، و نە ژ قابلی دەستکاری و گورینێنە. واتە ئەڤ هزرە د هندرویێ خودا هەڤدژیەکا مەزن و ناعەقلانیە یا مروڤ د گەل خودێ دکەت. لەورا وەکی دیکارت دبێژیت خودێ عەقلە و عەقل یێ ل پێش هەبونێ. واتە وەکی کانت دبێژیت یێ نەترسبە د ئاڤاکرنا عەقلێ خودا. ئاڤا کرنا عەقلێ مروڤی ب رێکەکا لیبرال و ئەندیڤیدوێڤە مروڤی نزیکی خودێ دکەت.
ئەم ل خو بپرسین کیش یان کام خودێ خودایەکێ گشتگیر و یێ هەمیایە ب هەمان پیڤەر یێ ل هەمیا نزیك و دورە. ئایا خودێ ئیسلامێ یێ عاشقێ محمد و جیهان و کەون بوخاترا مەحمد ئاڤا کربیت؟ داخواز ل موسلمانا کری بچن دینێ وی بو ب دارێ شور و رومان بەلاڤ بکەن؟ جیهانێ ئەنفال و تەعریب و تالان بکەن؟ کەچ و ژن و زاروکێن مروڤێن دایێن خودێ بینن ل بازارێ نەخاس کرین و فروتنێ پێ بکەن؟ بکەنە کوێلە و جاریە و مامەلەکت ئەیمان؟ یان وی خودێ پێویست زانیبیت د تاریستانا دیروکا عەقلێ مروڤ تێدا ، ژنەکێ ل عەردی پەیداکەت و کورەکێ لێ چێکەت؟ پشتی عەمەلەکێ شاق و وەستیانەکا مەزن و ل خاچدانەکا بێمروەتانە هەلکێشیتەڤ عەسمانی؟ خودێ یێ پێتڤی بو کو ژینا عەردی تاقی بکەت؟ یان خودێیەکێ هەڤال و دوستینێ دگەل بوسای بکەت و ل جهەکێ ب تنێ و بێی بەلگە د گەل وی باخڤت؟ یاۆ خودایێ بوتا کو ل کەسایەتیا گوتامای دا تواببیتەوە و ببیتە بودا؟ هەردەسا گەلەك پرسیارێن دن دهێنە بەر دەڤێ مە کو فراخودایێ و خودێیەکێ فرە مورال و کەسیەتی بومە د ئینیتە ئورتێ. واتە ئەڤ راو بوچونێن مروڤینە ل سەر چاوانیا ناسینا خودێ واتە هەمی دین ل سنورێ ناسوتیەتا خو دەرباز نابن.
