جاسم محمد شرنەخى
پشتى بەڵاڤکرنا چەند گۆتارەکان ل دۆر گرنگى و باشیێن کارئینانا تۆڕێن کومەڵایەتیێ؛ بنەمایێ هەڤسەنگیێ ل سەر مە فەرزدکت: ئەم ئاوڕيەکێ ل لایەنێ ڕەش و نێگەتیڤێ وان تۆڕان ژى بکین.
فەیلەسۆفێ هەڤچەرخێ کەنەدى (ئاڵان دۆنۆ) دناڤا پەرتووکا خوە “سیستەمێ بێ بوهایێ” (نظام التفاهة)ـدا، بەحس ل هیچ و پیچیا (تەفاهەتا) پیس کارئینانا سۆشیال میدیایێ دکت. (دۆنۆ) دەستێن خوە ددانت ل سەر برینا ژ هەمیان پتر کێم ژێ دهێت، ئەوژى دەمێ پرسا هێماکرنا بێ بوهایان (ترمیز التافهین) و سەرڤەسەرڤەکرن و سەرپێکرنا تێگەها و پویتەپێدانا (تسطيح المفاهيم والاهتمامات) ل سەر رۆپەلێن نڤێسارا خوەیا ناڤبرى پەحن دکت.
ب ڕاستى ژى: ناڤبانگیا کەسایەتیێن بێ بوها بۆیە دیاردەیەکا هەرە مەزن، مینا وان دوژۆنکارێن تۆ دکارى هەسپ و دەواران ب خەبەر و دوژۆنێن وانڤە گڕێدى، ئەو پیچەمرۆڤە بێ منەت ل تۆڕێن کومەڵایەتى یێن بۆینە مەزنترین ستێر، ب ئاوایەکێ ئەگەر هەمى ڕۆناکبیر و ڕەوشەنبیرێن وەڵاتى کۆم ببن نەشێن ژ سەدێ دەهـ ژ شەیدابوونێت (لایکێت) قەسەپیسەکێ ب دەست خوەڤە بینن، ب ئەگەرا هندێ زۆر جاران بۆ مرۆڤى دلڕەشی ژ سوشیال میدیایێ پەیدا دبت، لێ جاران ژى مرۆڤ دبێژت: الحمد لله هێشتا هندەک ئەقل د سەرێ مەدا مایە، ئەم وەکى هندەک کەسێن دیناتیا خوە ل تیک تۆکى و سناپچاتى خوەیا دکن لێ نەهاتینە.
لێ هەر چەوان بت خرابى و خالێن ڕەش گونەها فەیس بۆکى و ئنستیگرامى و…هتد ژ هەڤالبەندێن وان نینە، بەلکى گۆنەهـ یا خرابکارئینانێیە، چونکى ئەڤ پەیڤگەهـ (ستەیج)ـە ئامانان تو دکارێ ئاڤا گۆلان یان شەربەتا هناران تێ بێخى، دیسان دشێى ژەهرا کۆرەماران و ئاڤەکا پێس بێخیە تێدا، ل ڤان چەند خالەکێن بهێندا هندەک ژ سەرەنجامێن مەترسیدار یێن ڕویێ ڕەشێ سۆشیال میدیایێ بەر چاڤ دکن دێ ڕێزکین:
1ـ سوشیال میدیا ئەوە یا: کەسێن دویر و بیانى نێزیک کرین، ل سەر دفنێن مە ئانینە د ناڤ خێزانێن مەدا، و ئەندامێت خێزانێن مە تەڕا و بەڕا کرینە، هەر ئێک بریە جیهانەکا جودا.
2ـ ل تۆڕێن کومەڵایەتى تشتێ زانستى و باش شەیدایێن وى زۆر کێمن، و یێ بێ قیمەت ڕەواجا وى زۆر زۆرە، هەر تەنها وەکو میناک: ژیانا هونەرمەندا یا رۆژانە و ستایلێ جل و بەرگێن وان وەکى پرسێن چارەنڤێساز لێ هاتینە و بۆینە جهێ پایەخدانەکا بێ مەعنا.
3ـ وەکى دیار: ئەقلێن بەهرەکا زێد ژ خەلکێ هاتینە قوفلکرن، دەرۆن ژى هاتینە تێکدان، ئەحمەق و نەزان و کەفتى یێن بۆینە ڕابەر و پیرۆ.
4ـ پیرەمرەکێ ئاقلمەند دەردەکێ مەزن ب ڤێ پەیڤێ :”مامۆ زەمانێ سەرشۆرانە!” دەست نیشان کر، واتە: سەرێ هەر ئێکێ شۆرە ڕویێ ویێ ل موبایلایا ویە، پەیوەندیێت جڤاكیێن ڕاستەقینە ـ هەما نێزیکە بێژین ـ چ ژێ نەماینە، هەر چەندە مرۆڤێ “خۆزایێ سرۆشتى” وەکى بابێ سوسیۆلۆژیا (ئیبن خەلدۆنێ) دبێژت: “پەیدابوویەکێ جڤاکیە”!
5ـ ئێدێ پەروەردەکرنا سنێلە و گەنجان زۆر ب زەحمەت کەفتیە، چونکى رۆلێ دەیباب و خێزانێ د ڕابەکارى و پەروەردەیێدا سەنترالیا خوە ژ دەست دایە، ل شۆنا باب و دێیان دەهان دەیبابێن ئیفتیرازى ل پەیڤگەهێن کومەڵایەتیێن ئەنترنێتێ پەیدابووینە.
6ـ چ تشت وەکى سوشیال میدیایێ وەختى ـ نەمازە یێ گەنجان ـ نادزت.
7ـ مرۆڤ بوویە ئێخسیرێ پرۆپاکندە و گۆتگۆتۆکا.
8ـ ئاستێ فێربوونێ و وەرگرتنا مەعریفێ گەهشتیە بنێ نهالێ،
9ـ فێلبازى و سەردابرن و خوەخستشۆنى (ئینتیحال) ل سوشیالێ هەما بەحس نەکە، ب ڕاستى مافیاستانە!
10 ـ سیخۆرى و هەتکبرنا تایبەتمەندیێن کەسۆکى کارەکێ گەلەک بەر بەڵاڤە (زێدەتر ژ “ما یلفظ من قول” ل سەر کارهێنەرێن سۆشیال میدیایێ دهێتە تۆمارکرن)، وەکى شارەزایێت ئەنترنێتێ دبێژن: “كومپانیا فەیسبۆکێ گەلەک پتر ژ تە بخوە تە نیاسیت”.
ئەو چەند دەردەکێن کومەڵایەتی و دەرۆنى بوون، ب ئەگەرێ خرابئانینێ ب سەر مەدا هاتینە، بەلێ یێ بۆ چارەسەری و پارێزەریێ پێداگیریێ بکت، فەرە ڕویێ ڕەشێ سوشیال میدیایێ بنیاست، و بەرێ خوە بدت ڕویێ گەشێ وێ…والسلام.
