محەمەد چەلکی
ئێک ژ پێناسێن سیاسەتێ: “سیاسەت هونەرێ بڕێڤەبرنێیە”، ئەڤجا ئەو کەسێن سیاسەتێ دکەن پڕانیا وان دڤێت ئەتەکێت و هونەرێ برێڤەبرنێ ل جەم هەبت. هەردەما ئەڤ تایبەتەمەندییە ل جەم نەبوو، هیگێ سیاسەت دبیتە لەوچەتی(مەسخەرە). ئەڤرۆ ل عێراقێ و پڕانیا دەولەتێن رۆژهەڵاتا ناڤین ئەڤ رەنگێ سیاسەتێ(لەوچەتی) دهێتەکرن. لەوا دبینین ئاریشێن ڤان وەلاتان دبەردەوامن و داویا وان نینە. ئەگەر ل گۆر پێناسا ل ژوور بۆ سیاسەتێ ل عێراقا پشتی (٢٠٠٣) مێزە بکەین، دێ بینین هندەک نەفام و توندڕەوێن چ ژ ئەتەکێتا هونەرێ سیاسەتێ نزانن ئەڤرۆ بوونە کەسێن ئێکەمین.
ئەگەرێن ئەڤ تەلەدین و کیندلە کرینە کەسێن خوەدی سەنگ و گەز و مقەسێن چارەسەریا کێشێن سیاسەتێ بکەڤیتە د دەستداندا ل پێشیێ بێهێزیا رەوتێ لیبەڕال و دیمۆکرات، پاشی هێزێن دەرەکە ب تایبەت ئیران. هەلبەت گەلەک ئەگەرێن دن ژی هەنە لێ یێن هەری بالکێش و خوەدی باندۆر ئەڤ هەردوو باسکەنە! عێراق هەرچەندە خوەدی دستورەکێ لیبەڕال و هەتا ڕادەکی سەردەمیانەیە لێ د برگێن بنچینەنیی دا کو هەموو دستوری بێ وج و بێ باندۆر دەردئێخت، ئەو برگەیا دبێژیت:
” دینێ دەولەتێ ئیسلامە و ئەو ژێدەر و بنگەهێ هەموو قانوونە. نابت چ قانوون بهێنە دەرکرن کو دگەل قانوونێن بنگەهینێن ئیسلامێ نە دڕێک بن.” ئەڤێ قانوونێ هەموو بزاڤێن جڤاکێ سڤیل و دیمۆکراتیا ڕاستەقینە قەید کرنە، ئەڤجا هەموو بزاڤێن ب سڤیلکرنا سیسەتەمێ سیاسی ل عێراقێ خەتماندنە، رێ ب هەلگرێن رەوتێ ئیسلامی چ یێن سوونی بن یان یێ شیعە بن دەشت کریە کو ببنە کەسێن گەز و مقەسێن سیاسەت و چارەسەریا کێشێن سیاسی ددەستدا.
ئێک ژ ئەگەرێن نە چارەسەر بوونا کێشێن حوکمەتا هەرێما کوردستانێ(ئەربیل) ل گەل بەغدا ئەڤ کێشەیە. ئەگەر ل نەخشێ پڕانیا حزبێن عێراقی(ژ بلی یێن لیبەرال و سیکولار کو دبێ باندۆرن) یێن ئەڤرۆ ل مەیدانێ و گەز و مقەس ددەستدا مێزە بکەی دێ بینین تەڤ ب سەر باسکێ ئیسلاما سیاسیڤەنە(شیعە-سوننە)، د هەموو هەلبژارتنێن ژ ٢٠٠٥ێ و هێرڤە تەنێ باسکێ ئیسلاما سیاسی(شیعە-سوننە) بڕاوەبوونە و تەڤ ژی هەتا سەر هەستی د تائیفی و ئەنتی سیستەمێ دیمۆکرات و لیبەڕالن!! ئەڤ ڕەوتێ ئیسلاما سیاسی بەردەوام کەسێن توندڕەو و خودان بنەمال ئینانە پێشیێ وەکو بنەمالا ئال حەکیم، النجفی، السیستانی، ئال الفیاوض، الیعقوبی و ….. ئال الصدر و ئەڤ بنەمالە تەڤ دگەل هەڤ دناکۆکن و رەنگڤەدانا باندۆرا ڤان بنەمالان دیارە.
لێ ڕەوتێ ژ هەموویان ببنادۆرتر بنەمالا سەدرینە و ئەڤرۆ موقتەدا ئەلسەدر رێبەراتیێ دکەت و عێراق ئێخستیە درەوشەکێدا دلێ مرۆڤی پێ دسۆژت! هەروەکو ئەم ب کوردی دبێژین: ل سەر چ دینا ناتەبتت و ئاریشا هەری مەزن یا سەدری ئەوە دێ چەوان تەڤایا بنەمالێن ڕەوتێن شیعەیان ئێختە بن هەژموونا خوە لەوا هەر ل دەستپێکا کەفتنا رژێما دکتاتۆرا سەددامی(٢٠٠٣) کەسێ هەری ب باندۆر ل ناڤ جڤاکێ شیعە عبدالمجید الخوئی کوشت دا مەیدانا نەجەفێ بۆ وی چوول ببت و دڤێ پرسێ دا بسەرکەفت! ئەڤرۆ ژی ب هەمان دید ل مەیدانێیە. هەر رۆژەکێ تەڤڕەکی ل جهەکی ددەت وەکو ئەردوغان بەگێ تبلا وی ژی هەرا قیتە و گەفا دکەتن ب تایبەت ل دژی بنەمالا ئال حەکیم و حزبا دەعوە(مالکی) و جار جار ژی تبلا خوە بۆ حوکمەتا هەرێما کوردستانێ ژی دهەژینت و دبێژیت: ” پێشمەرگە میلیشیاتن”! و هەروەسا بۆ پرسا کەرکووک و دەڤەرێن ماددێ ١٤٠ ژ بەعسیێن سەددامی توندڕەوترە! سەدر و تەڤایا حزبێن ئیسلاما سیاسی(شیعە-سوننە) ل دژی خوەستەکێن مللەتێ کوردن.
ل عێراقێ تەنێ یێن خوەدی دیدەکا دیمۆکرات و دان ب مافێن مە یێن نەتەوی دکەن باسکێ چەپ( حزبا شیوعی و هەڤ ئاوازێن وێ) و لیبەرالن. هندی ئەڤ باسکە یێ بێ باندۆر بیت، پرسا کوردی ل عێراقێ چارەسەر نابت. مخابن ئەڤ هەردوو ڕەوتە ئەڤرۆ دبێ باندۆرن لێ د دەمکێ نێزیک دا رۆژا ئیسلاما سیاسی(شیعە-سوننە) دێ ئاڤا بیت چونکو نەیا بەرهۆشە ئەڤ شەرێ تائیفی و ئەنتی مافێن تاکە کەسی بەردەوام بکارن خەلکی دەسردا ببەن و بکەنو قۆربانی بەرژەوەندێن خوە!
د رەوشا ئیرۆیین دا حزبێن کوردی دبێ ئەجندەکا ئێکگرتی یا نیشتیمانی و نەتەوینە. هەر لایەنەک بێی ئاگەهییا لایەنێن دن دگەل باسکێ ئیسلاما سیاسی(شیعە-سوننە) کو ئەڤرۆ رەوتێ سەدر و محمەد حەلبوسی و خەمیس ئەلخەنجەر(سونێن توندڕەون) نوێنەراتیێ دکەن ب تایبەت بۆ پێکئینانا حوکمەتا نوی یا عێراقێ، رێککەفتنان دکەن. ڕێککەفتنا پارتی(حدک) دگەل هەردوو لایەنێن رەوتێ سەدر و حەلبوسی و ئەلخەنجەری و رێککەفتنا ئێکەتیێ(ینک) دگەل باسکێ تۆڕەیێ شیعە(ئال حەکیم، حزبا دەعوە و بەرمایێن دنێن شیعە) وێ ئێکێ نیشان ددەت کو ئەڤرۆ پرسێن نەتەوی و نیشتیمانی چوونە دخانا دووەمین دا و بەرژەوەندا لایەنی د سەر بەرژەوەندا نیشتیمانی و نەتەوەیی دایە.
پارتی و ئێکەتیێ ژبیرا خوە برنە کو ڕەوتێن ئیسلامی(شیعە-سوننە) نەجهێ باوەرێنە و پێگیریێ ب چ رێککەفتنا ناکەن و هەردەما بیڤا خوە دیتن، ژ هەموو رێککەفتنا پاشگەز دبن!(هەر بۆ زانین مالکی ل دوو گەڕێن هەلبژارتنان ب پشتەڤنیا سەرۆک بارزانی ببوو سەرۆکوەزیر لێ مە هەمیا دیت کانێ رەوش ل سەردەمێ مالکی گەهەشتە چ ئاست.) ڕاستە سیاسەت هونەرێ برێڤەبرنا کێشایە، بۆ ڤەدیتنا چارەسەریێ لایەنێن کوردی(پارتی، ئێکەتی، نەوی نوێ و باسکێ ئیسلاما سیاسیا کوردستانی) دنەچارن دگەل لایتەنێن سیاسیێن عێراقێ دانوستاندن و رێککەفتنان بکەن، رێکەفتنا پارتی(حدکا) دگەل ڕەوتێ سەدر و باسکێ ئیسلاما سوننی(حەلبوسی-ئەلخەنجەر) بۆ پێکئینان حوکمەتا نوی ڕەوایە لێ ب وی ڕەنگێ هاتیە ڕاگەهاندن، خاڤیەک ب وێ رێککەفتنێڤە دیارە و لایەنێ نەپێگیر ب رێککەفتنێ دێ پەرچادانڤە ب چ ڕەنگی بت، ئەرێ دێ چارەنڤیسا پرۆسەسا سیاسی چ بت؟ بۆ ئێکەتیێ ژی ب هەمان رەنگ. بۆ هەر رێککفەتنەکێ فەرە باجا پێگیری و نەپێگیریێ بهێتە دیارکرن.
مخابن سیاسەتمەدارێن کورد ئەڤێ خالێ بگرنگی نزانن و هەموو رێککەفنێن هاتینە هەلوەشیان تەنێ زیان گەهەشتیە کوردان. دوهی سەدری ڕاگەهاندن:” پەرلەمانتەرێن ڕەوتی د سەپشکن بۆ هەلبژارتنا رێزدار هوشیار زێباری بۆ پۆستێ سەرۆککۆماری ئەگەر مەرجێن هەلبژارتنا سەرۆککۆماری تێدا نەبن، دەنگی نەدەنێ!” هەرچەندە پارتی بەرسڤا وی ب ئاوایەک نەرم دا، ئەگەر پارتی ب ئاوایەک زڤر بەرسڤ دابایە ئەڤرۆ فراکسیۆنا ڕەوتێ سەدر وێرەکی نەدبوو ب ڕاگەهینت:” ل رۆژا ٧ سوباتێ پشکداریا پرۆسەسا هەلبژارتنا سەرۆککۆماری ناکەن و هەموو دانوستاندنێن پێکئینانا حوکمەتێ ڕاوەستاندن”.
د ڤێ هەلوێست گۆهارتنا سەدری دا وێ چەندێ دووبارە دکەت کو باسکێن ئیسلاما سیاسی نەجهێ باوەرێنە. ل سەر سەرکرداتیا سیاسیا کورد فەر دبت د هەر رێککەفتنەکێ دا مەرجێ پیگیری و نەپێگیریێ بهێتە، دیارکرن دا ڤەکشیان بێ باج نەبت، ئەگەر دشیاندا هەبت لایەنێ سیێ( بۆ نموونە UN، ئێکەتیا ئەورۆپی و ئەمریکا) ل ئیمزاکرنێ ئامادە ببن. بێی ئەڤێ چەندێ هندی رێککەفتن بهێنە کرن دێ هەر ب گێولێ سیاسیانڤە گرێدای بت و مینت، حوبرێ ل سەر کاغەزێ.
٥-٠١-٢٠٢٢
