جاسم محمد شرنەخى
ل دەستپێکا بەڵاڤبوونا فایرۆسێ کوڕونایێ، هەڤاڵەکێ ڕەوشەنبیر د گۆتارەکا خوەدا تەکست دکر: پشتى ئەڤ پەتایە ب داوى ژى بهێت، ئەز دخوازم حکۆمەت ل هەمبەر دانانا جڤینێن بەهیا رێگربت و قەدەغەکرنا وان ب سەپینت، من گۆتیێ: هێژا یا تە کەرەمکرى زۆر مەترسیدارە، چونکى بەهیدارى مەزنترین عادەتێ کۆمەڵایەتیێ بەربەلاڤە، ئەگەر خەلەتى ژى تێدا هەبن، لێ مافێ حکۆمەتێ نینە (د ڕەوشێن ئاسییدا) مایێ خوە تێ بێخت، ژبەرکو ئەو نە ژ ئەرک و دەستهەڵاتێن وێنە.
نیاسیانا ئەرک و کارێت حکۆمەتێ زۆر فەرە، دا بزانین رۆلێ وێ چیە، سنۆرێن ڕێ پێداى ل کیڤە ب دویماهى دهێن، دا نە بتە ئەژدەهایەک و دێوەکێ چل سەرى خەلکێ ب داعویرت. ب پێداچوونەکا ب لەز ل تەڤ سیستەمێن حوکمڕانیا جیهانێ چ: سەرمالى (کاپیتاڵیزم) بت، شیوعى (کومونیزم) بت، سوشیالیزم بت، یان ژى سیستەمێ ئیسلامی بت…هتد بۆ خواندەڤانێ ئاشکەرا دبت: قەت دفندرێژیا دناڤ کارۆبارێن کۆمەڵایەتێدا ڕێک پێ نەهاتیە دان و هزر ژى بەرەڤ وى ئاقارى نەچوویە ببنە ئەرک یان ژ دەستهەڵاتداریێن حکۆمەتێ بت، ئەرک و دەستهەڵاتێن حکۆمەتێ ل ڤان بیاڤان کۆم دبن: (پارێزەریا دەرڤە بۆ وەڵات و وەڵاتیان، پاراستنا رژێم و ئیمناهیا ناڤخوى و جێبەجێکرنا دادیێ، ڕێڤەبرنا سیستەمێ ئابۆرێ و پێشەڤبرن و گەشەپێدا وى، دابینکرنا خزمەتگۆزاریێن گشتیێن سەرەکى یێن کەرتێ تایبەت نکارت دابین بکت یانژى خرابە د دەستێن ویدا بت).
حکۆمەتا سەردەم بخوە ئەگەر ل سنۆرێت ئەرکێن بوورین ژى دەرباز نەبت، لێ هەر ڕەخنێن لۆژیکیێن دژوار ل دەسستێڤەدانا وێ هەنە، تا وى ئاستێ گەلەک ڕۆناکبیرێن جڤاکناسیا سیاسى هەر زوى چەنگا هۆشداریێ هەمبەر مەترسیا زێدە مایتێکرنێ لێداینە، کارل مارکس دبینت: دەولەت و دەولەتدارى کەرەستەکێ بەرزەکرنا مرۆڤییە، ژ بێ زارى و نەخشوەشحالیێ ژ دەستناڤداچوونا حکۆمەتێ باوەرمەندیا توندڕەو دژى هەبوونا قوبکۆژى (هەرمیا) حکۆمەتێ یا ب ناڤێ (ئەنارکێزم – Anarchism) ل دویماهیا چەرخێ 19 سەرژنوى هەڵدایە و تا نها ژى بهێز هەر مایە، هەر چەندە ڕیشالێن وى دگەهن بەرى زاینێ.
ب ڕاستى ژى د دەولەتداریا نوى حکۆمەت وەکى ئەختەبۆتەکێ لێ هاتیە، لەپێن وى دگەهن هەمى قولاچکێن وەلاتى، هەتا بۆ بچیکترین گوند ژى دەستێن وى درێژ دبن، ب ڕێکا سازیێن خوەیێن ئەولەهى و سیخوریێ حکۆمەت ژیانا هاوڵاتیان کونترۆل دکن و ئازاديا مرۆڤان بەر تەسک دکت، ڕەوشەنبیرەک دبێژت: “دەستهەڵاتدار هەناسەیێن مرۆڤ و دەوار و تەیر و تەوالان دهەژمێرن” و بێهنێ ل ئینسانێ تەنگ دکن، ئەگەرێن ڤێ چەندا مە گۆتى ڤەدگەڕن بۆ پێشکەفتنا رێکێن گەهاندنێ و دەست بسەرداگرتنا سامانێت زەبلاح نەخاسمە ل جیهانا سیێ، ب ئاوایەکێ فیرعەونێن مسرێ ژى پێچێبوون و شیانێن هوسان خوە نە دکەفتنە ل سەر خەیال و خەونێن وان.
لەوا زۆر زۆر یا گرنگە ئەڤ زلهێزیا حوکمڕانیێ یا ڕەها بهێتە توخیبدان، دا حکۆمەت رۆلێ خوە دجهئینانا ئەرکێن خوەدا ب باشترین شیواز دویرێ دەست دناڤدابرنا بیاڤێ جڤاکى ببینت. هەرچەندە زۆر خالێن خراب دناڤا عورف و عادەت و تیتالێن مەیێن جڤاکیدا هەنە، پیتڤى گوهۆڕینێنە ژى، لێ هەر چەوان بت؛ ب دەست تێڤەدانا میرى نەیا ڕەوایە. هەر کەسێ بچەک هزرێن خوە د دەهاڤێژە و ئەنجامێت دەستێڤەدان و مایتێکرنا حکۆمەتێ د کارێن کومەڵایەتیدا بکت، دێ باش بۆ وى ڕوهن بت: زیانێن وى کارى زۆر پترن ژ باشیان، وەکى دبێژن ئەو خێرە بەر وێ گونەهێ ناکەڤت، گەلۆ مانە قەبحەت و هەم کارەساتە ڕازى ببین حکۆمەت بەرپرسى و ئەرکێن خوەیێن سیاسى و ئەمنى و ئابۆرى و خزمەتگۆزارى ب ئاوایەکێ باش نەکت، لێ بهێت مایێ خوە د عورفێن گوڤەند و بەهیداریێن مەدا بکت، بڕاستى بەس ئەڤە ژ بەژنا حەیرانى (هاوڵاتى) کێمە! حوکومەتێ چ شولە ژ وەڵاتى و خێزانا ویە؛ ئەو داوەتا خوە چەوان بکن، یان ژى بەهیا خوە چەوان بگێڕن، بێ گومان ئەز بەحسێ مایتێکرنا ل دەمێن ئاوارتە و تەنگاڤیان ناکم، ل وان دەمان دانانا سنۆرێن پێدڤى ئەرکێ دەستهەڵاتێیە؛ چونکى مافێ ژیانێ بخوە دکەڤت بەرامبەر مەترسیا ژدەستدانێدا.
ل شۆنا وێ مایتێکرنا حکۆمەتێ یا خراب هۆشیارکرن و ڕەوشەنبیرکرنا کومەڵایەتى و پێشڤەچوونا جڤاکى دەستەبەر و دامنێن کهۆڕین و چارەسەرێینە، ئەگەر بەحسێ جڤاکێ خوەیێ بەهدینان بکین: گەلەک عادەتێن نێگەتیف و خەلەت هەبوون، لێ بێى دەستناڤدابرنا حکومەتێ و دنفندرێژیا وێ نها گەرەکە نەمای بن، مینا: – عادەتێ پێگوهورکانێ. – وەرگرتنا نەختى ژلایێ بابێ بیکێڤە بنبڕ بوویە. – ل بیرا مەیە تازیێن خەلکێ حەفت شەڤ و حەفت ڕۆژ بوون پاشێ خوە بخوە کێم ببوون، بەریا کێمتر بکت. – ل جەژنا چەندین عادەتێن خەلەت و ژوانان پێشکشکرنا جگارا، بێى چیڤێ حکومەتێ ئەو ژى نەمان.
دا زێدەتر درێژ نەکین دێ بەحسێ وێ بڕیارا شەپڵاندەر کین یا بەهى ل هۆڵێن مزگەفتا کریە دانەکێ ڕۆژێ، لێ هەمبەر عورفێن خوەیێن جڤاکى گەلەک خەلکێ ژ خوەشەرم هەیە، بەهیداریا خوە نابنە هۆلێن جامعا، بەلکى ل عومبار و ل مالێن خوە ددانن، دبێژم خوەزى حکومەتێ ئەو چەندە نە ب بڕیار ل سەر هاوڵاتیان سەپاندبا، ئەو چەندە ب هەوێن هۆشیارکرنێ ژلایێ شولەژێانڤە – نەخاسمە ب ڕێکا ماموستایێن ئاینى و بانگخوازان – ئەو گهوڕینا پێدڤى پەیداببا.
