محمەد چەلکی
هلوەشیانا سۆڤیەتێ(٢٦-١٢-١٩٩١) نە تەنێ رویسا ژ سەردەپێ شانۆنیا گرگرا ئینایە خارێ بەلکو پڕانیا وەلاتێن ئەندام د ئێکەتیا سوڤیەتێ دا بوونە دەولەتێن سەربخۆ و بەر ب رۆژئاڤاڤە کەفتنە رێ تا وی ڕادەی داخازا ئەندامبوونێ د قۆلپا ناتۆ دا کر، ئەو قۆلپا بوویە سەدەم کو سوڤیەت بهەلوەشیێت.
خەونا ڤەگەرهانا روسیا بۆ سەردەپێ شانۆیا گرگرێن جیهانێ(G7) خمخمکێن سەرۆکێ روسیا پۆتینی خوراندنە. ب تایبەت پشتی هێزێن ناتۆ ژ ئەفغانستانێ ب وی رەنگێ شەپلی ڤەکشیان و بریارا سەرۆکێ ئەمریکی جۆ بایدنی بۆ روی ب روی بوونا چینێ و بەرسینگگرتنا هەژموونێ وێ ل سەر جیهانێ. بریارا جۆ بایدنی بەرامبەری چینێ ئانکو روسیا ئێدی نەجهێ مەترسیا قۆلپا ناتۆیە و چ هزرەکا زلهێزیێ بۆ ناهێتە کرن. ئەڤێ چەندێ روسیا بۆ خوە ب شکەستن زانی و وەک سیهانەت شکاندنێ هەژمارت. بۆ پەرچەدانەڤە یا ڤێ سهانەت شکاندنێ پۆتینی دەست بلڤینا کر. پێشیێ ل سوریێ، هەتا ڕادەکی شیایە هەموو سەرداڤێن چارەسەریێ د دەستێن روسیا دا بهێلیت، بێدەنگیا ئەمریکا و قۆلپا ناتۆ بەرامبەری کێشا سوریێ، بوونە پالدەر کو روسیا شیانێن خقوە بلڤینت ب تایبەت بەرامبەر ئوکرانیا کو وەک کلیلا ڤەکرنا دەرگەهێ چوونا ژوورا شانۆیا گرگرا دبینت. ئەگەر د ڤێ کێشێ دا بسەرکەفت، هینگێ دێ بەرێخوە ددەت کۆمارێن بەلتیق، جورجیا و ئەرمینیا بۆ ڤەگەرندنا وان بن هەژموونا خوە، ب هەمان هێجەتێن داگیرکرنا گزیرتا قرم(١٨-٠٣-٢٠١٤).
قۆلپا ناتۆ و ئەمریکا ئەڤێ چەندێ باش دزانن لەوا هەر زوی ب رژدی ل دژی ڤێ لڤینا روسی بئێک دەنگ دەرکەفتن. هەتا وی ڕادەی ئەمریکا بالەفرێن بۆمبێن ئەتۆمی دهەلگرن، بەر ب ئنگلتەرە هنارتن و لەشکەر بەر ب رۆمانیا، بولغاریا و پۆلەندا لڤاندن. ب هەما رەنگ ئەلمانیا ژی ئامادەباشیا خوە بۆ هاریکاریا لەشکەری دیارکر. ئەڤە یەکەمین جارە پشتی شەرێ دووێ یێ جیهانی ئەلمانی هوسا ڤەکری بەحسێ لڤاندنا لەشکەری دکەت ژ دەرڤەی ئاخا ئەلمانیا. ئەڤە هەمی وێ چەندێ دیار دکەت کو ناتۆ، ئەمریکا و ئێکەتیا ئەورۆپی بۆ هەر ئەگەرەکێ دئامادەنە ل دژی داگیرکرنا ئوکرانیا ژ لایێ روسیاڤە! بۆ ڤێ ئێکێ سەرۆکێ ئەمریکا پشتی پەیوەندیا تەلەفۆنیا ئێک سەعەتی دگەل پۆتینی، گۆت: هەر لڤینەکا روسی بەرامبەری ئوکرانیا دێ بەرسڤەکا توند هەبت!
کێشا ئەڤرۆ یا ئوکرانیا و هەلویستێ پۆتینی بیرا کیشا کوێتێ و سەددامێ دکتاتۆر دئینتە بیرا مرۆڤی(١٩٩٠-١٩٩١)، د گەلەک بواران دا وەک ئێکن. دەما تەنگ ل سەددامی دهاتنە شداندن دا هێزێن خوە ژ کوێتێ ڤەکێشت، سەددامی هزر دکر، ئەڤە تەڤ گڤاشتن و گەفن لەوا ل سەر هەلیستێ خوە یێ رژد بوو، لێ دەما دیتی هەڤپەیمانیا دژی داگیرکرنا کوێتێ لەشکەر لڤاندن و بەرهەڤی بۆ شەری دهێنە کرن. دەهۆلێن شەری گەرم بوون، ئەڤجا ڕابوو کۆمەکا داخازێن چ پەیوەندی ب کێشا کوێتێڤە نە پێشکێش کرن وەک: ڤەکشیانا ئیرانێ ژ گزیرتێن تومبل کوبرا، تومبل سوغرا و ئەبو موسی. ئیسرائیل ژ ئاخا داگیرکریا عەرەبی و فلەستینێ و چەند داخازێن دن. هەلبەت ئەڤ داخازە چ پەیوەندی ب کێشا سەرەکە، کێشا کوێتێڤە نەبوون لەوا هەموو هاتنە رەتکرن، ل داویێ بهێزێ لەشکەرێ سەددامی ژ کوێتێ هاتە دەرخستن و ئاکامێن وی شەرێ مالێوێران هەتا ئەڤرۆ ل عێراقێ دیارن.
ب ئێک هەلویستیا ناتۆ، ئەمریکا و ئێکەتیا ئەورۆپی بەرامبەر کێشا ئوکرانیا، پۆتین نەچار کر هندەک داخازان پێشکێشی ناتۆ، ئەمریکا و ئێکەتیا ئەورۆپی بکەت: وەک وەرنەگرتنا ئوکرانیا د قۆلپا ناتۆ دا، دەرخستنا هێزێن ناتۆ ژ بولغاریا، ڤەکشیانا هەموو هێزێن ستراتیجی ژ پۆلەندا و رۆمانیا کو ئەڤە تەڤ ب ئاسییشا روسیڤە دگرێداینە! ئەڤ داخازە هەتا نوکە هەموو هاتنە رەتکرن.
روسیا هەتا نوکە گوه ڤەچنییە کانێ دێ ل ئەنیا بەرەیێ پشتەڤانێن ئوکرانیا نەڕێکیەک پەیدا بت و گوهداریا داخازێن وێ بکەت؟
روسیا گەلەک هیڤی ل سەر پەیوەندیا پۆتین-بایدنی ئاڤاکربوون کو بکارن داخازێن خوە یێن پەیوەندی ب ئاساییشا نەتەویڤە هەین بدنە ئەرێ کرن. وەرگرتنا بەرسڤا ئێکلاکەر کو بهیچ ئاوایەکی داخازێن روسی ل ئوکرانیا نە دبەر هۆشن. ئەڤە شکەستنەکا دن بوو بۆ دخودا ئاڤیا هەستا نەتەویا روسی چونکو چ هزر بۆ جەبلخانا وێ یا لەشکەری، پێگەهێ وێ وەک زلهێزەک و خوەدی چەکێ ئەتۆمی نەهاتە کرن.
نوکە دوو رێ ل پێشیا پۆتینینە چ یا لێ بچیت دەرەنجام دێ د کارەستبار بن. یا ئێکێ خوەڤەکێشان ژ بکار ئینانا هێزێ(داگیرکرنا ئوکرانیا وەک گزیرتا قرم) ل دژی ئوکرانیا. یا دن بکار ئینانا هێزێ کو ل ڤێرە دێ قۆلپا ناتۆ و پشتەڤانێن ئوکرانیا دێ ب بەرسڤ هێن.
هەموو شەهرەزایێن لەشکەری د وێ باوەرێ دانە کو روسیا شیانێن بەرسنگگرتنا چەکێ نویێ ناتۆ نینە و هێزا وێ یا ئەتۆمی گەلەک یا کەڤنارە. ئەڤە تەڤ رێکێ خوەش دکەن کو شەر ناهێتە کرن و روسیا(پۆتین) دێ دەست ژ پیا درێژتر ژ ڤێ کێشێ زڤڕن. هەر ژ کەڤندا هاتیە گۆت:” هلگرتنا بەرێ مەزن، نیشانا نەهاڤێتنێیە”.
١٣-٠٢-٢٠٢١
