ئا. مقدم رکن رێبەر چێی
ژ ئەگەرێ شەرێ ناڤوکی دنێڤبەرا روسیاو ناتو دێ چ رویدەت؟
د ماوێ بوریدا ئەم هەمی ئاگاداری لێدوانێن ڤلادیمێر پوتینێ سەروکێ روسیا بوین، کو ئاماژە ب ئامادەباشیا هێزێن ناڤوکی یێن ولاتێ خو کر، ڤان لێدوانێن روسیا سەرنجێ هەمو جیهانێ بخو راکێشا، ئەم هەمی دزانین ئەڤ کارێ روسیا هەولدانەکە بو فشار ئێخستنە سەر رکابەرێن خو ل روژئاڤا و بشێوەیەکێ راستەوخو بوسەر ئەوروپاو ویلایەتێن یەکگرتی یێن ئەمریکا، لێ ئەگەرێ بکارئینانا چەکێ ناڤوکی ژلایێ هەرئێک ژ ولاتێن ناکوک ئەگەر دوور ژی بیت هەر هەیەو دێ مینیت.
د قوناغا نوکە یا دیروکا شارستانیەتا مروڤایەتیێدا سەدەم زور دوورو دلاوازن ژبەر وان کاریگەریێن چاڤەرێکری یێن بدوراتێن، د پەرتوکا ( اسباب واشخاص) کو لسالا ١٩٨٤ دەرچویە پسیار ژ فەیلەسوفێ بریتانی دیریک بارڤیت تێکرن کو ئایا کیش خرابترە؟ ڤەگەریان ژ ئاشتی یێ بو جەنگەکا ناڤوکی کو ٩٠٪ مروڤان دکوژیت یان ڤەگەریان ژ جەنگێ ناڤوکی کو ٩٠٪ مروڤان دکوژیت بو جەنگەکێ ناڤوکی کو ١٠٠٪ مروڤان دکوژیت؟ ، بەرسڤا وی دبێژیت حالەتێ ئێکێ خرابە، لێ حالەتێ دووێ رامان نە ئەوە کو ١٠٠٪ مروڤان دکوژیت بەلکو رامان وندا بونا مروڤایەتیێ یە کو خو دخودا خرابترینە، چونکە رێگریێ ژ هەبونا نەڤیێ داهاتی دکەت، ئەڤ ئەگەرێ داوی کێمترە ژ یێ بەری خو، لێ گرنگە ب هەند وەرگرین.
ْدڤێ چوارچوڤەیێدا دەمژمێرا روژا قیامەتێ دهێتە پێش، کونڤێنشنەکا هێمایی کو دەربرینە ژ دەمژمێرەکێ ئاماژێ ب بەری نیڤا شەڤێ دکەت ب چەند خولەکەکا، دەستپێکا ڤێ بیروکێ ڤەدگەریت بو سالا ١٩٤٧ ژ لایێ ئەنجومەنێ رێڤەبرنا گوڤارا زانایێن زانستێ چەکێ ناڤوکی ل زانکویا شیکاگو وەک رێکەک بو پیڤانا نێزیکبونا جیهانێ ژ ئێتونا سوتێنەرا چەکێ ناڤوکی و بدوماهیک هاتنا مروڤاتیێ، ژبەر رکابەری یا دنێڤبەرا ولاتان بو بەرهەم ئینانا ڤان جورە چەکانە. کەواتە دەمژمێرا روژا قیامەتێ پێداچونەکان سالانەیە و نێزیکبونا ژ ناڤچونا مروڤایەتیێ ئاشکرا دکەت. ل سالی ١٩٤٩ یەکێتی یا سوڤیەت ئێکەم بومبا ناڤوکی تاقیکر ژبەر هندێ نڤیسەرێ گوڤارا تایبەت مەند دڤی بواریدا رابو ب نێزیک کرنا دەمێ روژا قیامەتێ ژ ٧ خولەکا بو ٣ خولەکا واتە دەمژمێر ١١:٥٣ بو دەمژمێر ١١:٥٧ ێ نیڤا شەڤێ، هەروەسا ل سالا ١٩٥٣ میلێ دەمژمێرێ لڤین بخوڤە دیتیە ٢ خولەکان نێزیک بویە ژ نیڤا شەڤێ پشتی کو ویلایەتێن یەکگرتی و یەکێتییا سوڤیەت ئێکەم چەکێ ناڤوکی یێ گەرم تاقیکری.
دوورترین میلێ دەمژمێرێ ژ نیڤا شەڤێ ل سالا ١٩٩١ ێ بو، دەمژمێر ١١:٤٣ کو ١٧ خولەکا دوور بو ژ روژا قیامەتێ کو ب باشترین قوناغ تێتە هژمارتن تا نوکە، ئەڤەژی پشتی وێ چەندێ هات کو ئەمریکا پەیمانا سنوردارکردنا چەکێ ئیستراتیجی ئیمزا کری و هەروەسا هەلوەشیانا یەکێتی یا سوڤیەت. سال بو سالێ مەترسی جدیترو مەزنتر دبن لسەر جیهانێ و مروڤایەتیێ و وێران بونا گویا ئەردی، لەوما ل سالا ٢٠٢٠ ێ ژبەر تێکچونا بوارێ کەش و هەوایێ جیهانێ و پەتایا کوڤید ١٩ و وان هەمو گەف و گورێن جودا جودا یێن چەکی کوم کوژ، کومەلا زانایێن زانستێ ڤی بواری دیسان میلێ دەمژێرێ بو نیڤا شەڤێ نێزیک کرەڤە بو ١٠٠ چرکەیان واتە دەمژمێر ١١:٥٨:٢٠، ئەڤەژی برامانا مەزنترین کارەسات دهێت، ل سالا ٢٠٢١ ێ بو دوو خولەکان دوور کەفتیە، لێ هێشتا بو سالا ٢٠٢٢ ێ زانایێن پسپور بڤی بواری میلێ دەمژمێرا خو نە لڤاندی یە، ئەز دوێ باوەرێدامە ئەگەر بو ئەڤ سالە بلڤینن دێ بو ٢٠_٣٠ چرکەیان نێزیکی روژا قیامەتێ بیت.
لێکولەڤان ئاماژە ب مەترسییێن چەکێ کوم کوژ دکەن، کو هەمی دەولەت خودان چەکێن ئەتومی یێن خونە و بەردەوام پەرەیێ ب پێشخستنا جەبلخانە یێن ناڤوکی ددەن. دنوکەدا جیهانێ چ و چەند هەیە؟ هەمی جیهانێ دنڤبەرا ١٥-١٨ هزار کولاڤەیێن جەنگێ ناڤوکی هەنە، زێدەتر ژ نیڤا ڤان کوڵاڤانەژی دئامادەنە بو پەقاندنێ د ماوێ ١٠-١٥ خولەکاندا. لێکولینا هندەک پسپوران د کونگرەیێ مەترسی بو کارەساتان ل زانکویا ئیکسفورد سالا ٢٠٠٨ ێ ئاماژە بو وێ چەندێ کریە کو ژ ناڤچونا تەماما مروڤایەتیێ ژبەر چەکێ ناڤوکی ١٪ یە.
ئەڤە تەنها بوچونا هندەک ژ شارەزایانە رەنگە وە بیت رەنگەژی وەسا نەبیت. ئایا ئەگەر ئێک موشەک بێتە پەقاندن دێ چ رویدەت؟ بو نمونە ئەگەر روسیا یان هەر ولاتەکێ ناڤوکی تەنها ئێک موشەکا ناڤوکی یا کیشوەر بڕ بهاڤێژیت و ل باژارەکێ مەزنێ وەک دیمەشقێ بدەت، بێگومان رەنگە وەک کارەساتا هێروشیما و ناکازاکی یا یابانێ بیت. هەروەسا ئەگەر ئێک بومبە ب جادەیەکا نیڤا باژێرەکی بکەڤیت کێمتر ژ دەمێ چاڤ نقاندنەکێ توپەلکەیەکا پلازمایا زور گەرم دێ بلند بیت، ئەڤەژی دێ وەکەت کو هەر تشتەکێ دناڤ روبەرێ ٢-٣ کیلومەتران ژ ناڤەندا پەقینێ چ مروڤ یان بالەخانە یان ترومبێل هەر هەمی دێ بنە هەڵم. پشتی ڤێ چەندێ د ماوێ ٢٠ چرکەیاندا شەپولەکا گەرما ژ رادەبدەر دێ دەرکەڤیت بشێوەیەکێ بازنەیی هەتا ٣٠ کم، ئەڤ شەپولا گەرمایێ هەر تشتەکێ قابلێ سوتنێ بیت دێ سوزیت.
ب لێدانا تەنها ئێک موشەک ژمارا کوشتیان دێ گەهیتە ٥٠٠ هزار کەسان و دوو هندە ژی سوتی و بریندار بێ چارەسەری ئەوژی ژبەر وێران بونا ژێرخانا وێ دەڤەرێ، لێ هێشتا بدوماهی نائێت و پیسبونەکا تیشکاوی لسەر روبەرێ چەندین کیلومەترا دێ بەڵاڤە بیت و ٥٠-٩٠٪ ێ ژ خەلکی دێ کوژیت کو بو چەند روژو سەعەتان ئەڤ تیشکە دێ یا بەردەوام بیت. دیسان ئەڤەژی نەدوماهیکە بەلکو توزەکا تیشکدەر ( الرماد المشع) کو پاشماوێ وێ پەقینێ یە و دێ بو ناڤ غیلافێ جەوی هێتە پالدان، ئەڤ توزا ناڤوکی زور تەنێن دگەل خو هەلگرتی، زوی زوی دێ حەلیێن بشێوەکی کو بسەدان کیلومەترا بەڵاڤە ببیت، هەروەسا کاریگەریا وێ هەتا چەند هەیڤان لسەر مروڤی و ژینگەهێ دێ بەردەوام بیت. کورتیا وێ ئەڤەیە کو هیچ ولاتەک نینە خو لبەر لێدانەکا ئەتومی رابگریت ئەگەر بوسەر ئێک باژار ژی بیت.
بەلێ ئەڤە تەنها ب ئێک لێدان راناوەستیێت، ئەوێ لێدانا ئێکێ دوەشینیت بێگومان دێ ب لێدانەکا هاوشێوە هێتە بەرسڤدان بو حەسم کردنا وێ هاوکێشەیێ د بەرژەوەندی یا خودا. ب بروایا لێکولەڤانان ل زانکویا
